Γιώργος Σεφέρης Ο Προφητικός ~ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

¨κάποτε συλλογίζομαι
πως τούτα εδώ που γράφω
δεν είναι άλλο παρά εικόνες
που κεντούν στο δέρμα τους
φυλακισμένοι ή πελαγίσιοι" Γ.Σ.

Ο Γιώργος Σεφέρης (φιλολογικό ψευδώνυμο του Γ.Σ Σεφεριάδη) γεννήθηκε στην Σμύρνη στις 29 Φεβρουαρίου 1900. Τα πρώτα γράμματα τα διδάχτηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τα γυμνασιακά στην Αθήνα. Μετά την αποφοίτησή του από το Πρότυπο Κλασσικό γυμνάσιο Αθηνών(1917) έφυγε γι ανώτερες σπουδές στο Παρίσι. Εκεί έμεινε έξι χρόνια (1918-1924) παρακολουθώντας Νομικά. Τον ίδιο καιρό έκανε και την μαθητεία του στην γαλλική λογοτεχνία, στα σύγχρονα αισθητικά ρεύματα αλλά και σε πολλές ποιητικές αξίες του ελληνικού παρελθόντος. Ύστερα από πατρική υπόδειξη ακολούθησε το διπλωματικό στάδιο. Η καριέρα του εγκαινιάστηκε το 1926 όταν διορίστηκε ακόλουθος στο Υπουργείο Εξωτερικών. Από τότε τα ξίδια συνεχίστηκαν χωρίς διακοπή χαρίζοντας στον Σεφέρη την πλατιά εμπειρία του κόσμου αλλά και της Ελλάδας, μιας Ελλάδας πολυδιάστατης, γεμάτη από αγάλματα, πίκρα και βιωμένη μνήμη.
Η λογοτεχνική του ιστορία άρχισε επίσημα το 1931 με την Στροφή. Ακολούθησε η Στέρνα (1932), το Μυθιστόρημα (1935), τα πρώτα του δοκίμια και η εξαίρετη μετάφραση της Έρημης Χώρας του Έλιοτ. Ο πόλεμος έριξε την ζωή του σε μια δίνη που η παρουσία της έγινε έντονη στην ποίησή του. Το 1945 επιστρέφει στην απελευθερωμένη πατρίδα, όπου για ένα περίπου χρόνο θα διευθύνει το πολιτικό γραφείο του Αντιβασιλέα Αρχιεπίσκοπου Δαμασκηνού. Από την υπηρεσία του θα αποσυρθεί οριστικά το 1962 με τον βαθμό του Πρεσβευτή. Τον ίδιο καιρό γνωρίζει την παγκόσμια αναγνώριση. Το 1960 αναγορεύεται σε επίτιμο διδάκτορα του Cambridge. Το 1961 του απονέμεται του βραβείο Foule. Το 1963 φτάνει η ώρα του Nobel. Ο Σεφέρης το δέχεται με χαρακτηριστική μετριοφροσύνη όχι σαν επιβράβευση ενός ατομικού έργου αλλά σαν παγκόσμια καταξίωση της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Στον λόγο του μπροστά στην Σουδική Ακαδημία μοιράζεται το βραβείο με τους μεγάλους νεκρούς, Σολωμό, Κάλβο, Παλαμά, Καβάφη, Σικελιανό "Σκοπός μου είναι να σας μικήσω για μερικούς άντρες που μέτρησαν τον αγώνα για την ελληνική έκφραση από τότε που ανασαίνουμε τον αέρα της ελευθερίας". Μέσα σ'αυτό το παράδοξο ποτάμι που ταξιδεύει στον χρόνο, την Ελλάδα, η παρουσία του δεν είναι παρά μια στιγμή, μια στάλα δημιουργίας. Στην Ελλάδα αφιέρωσε και το μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Κάθε πέτρα της, κάθε χρονολογημένη στιγμή της και μια πληγή για την συνείδηση και την μνήμη του ποιητή.

"τούτο το σώμα που έλπιζε σαν το κλωνί ν' ανθίσει
και να καρπίσει και στην παγωνιά να γίνει αυλός
η φαντασία το βύθισε σ' ένα βουερό μελίσσι
για να περνά και να το βασανίζει ο μουσικός καιρός."
"Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει" έγραφε. Τα συγκαιρινά πάθη της τον άγγιξαν βαθύτατα έστω κι αν ο Σεφέρης ταξιδεύοντας αδιάκοπα στην ιστορία τους έδωσε συχνά ένα διαχρονικό ένδυμα. Μία από τις κατηγορίες που δέχτηκε ήταν η αδιαφορία για το παρόν, για την άθλια πραγματικότητα των ημερών του, για την μοίρα του λαού του σε ώρες αληθινά κρίσιμε. Την απάντηση την έδωσε σ' ένα κείμενό του δημοσιευμένο στο περιοδικό Εποχές, όπου κάνοντας μεταθανάτιο διάλογο με τον Γιώργο Θεοτοκά εξηγεί την τόσο παρεξηγημένη "αποχή" του από τα δημόσια πράγματα του τόπου :

"... Όσο για μένα, άρχισα να νιώθω την αποξένωση από τα ελλαδικά κομματικά αρκετά νωρίς, από το τέλος του κινήματος του '35. Υπογραμμίζω την λέξη κομματικά. Από τότε μόνο σε δύο γεγονότα της ιστορίας μας δόθηκα ολόκληρος ψυχή και σώμα : στον περασμένο πόλεμο και στο θέμα της Κύπρου. Και στα δύο είδα μεγάλα ξυπνήματα και τρύγησα κάμποσες πικρές εμπειρίες. Και τώρα αφού πέρασα μια ολόκληρη ζωή κλυδωνισμένη από στρατιωτικά κινήματα, δικτατορίες, μεταπολιτεύσεις, εξάρσεις, ολέθρους κι απογνώσεις, αφού τα έζησα όλα αυτά, κατάσαρκα θα μπορούσα να πω, σαν Υπηρέτης του Κράτους, βρίσκω πως είναι θλιβερό και βαρύ καθώς προχωρούν τα χρόνια, να καταλήγω στο συμπέρασμα πως δεν έχουμε προκόψει ούτε μια γραμμή σ'αυτά τα ζητήματα. Κι όταν ένας τόπος δεν δείχνει προκοπή μέσα σε σαράντα χρόνια αυτό σημαίνει πως πέφτει κατακόρυφα. Τον είπα τούτο τον καημό μου σε μερικούς. Οι νεότεροι παραξενεύτηκαν αλλά κάποιοι από τους πεπειραμένους συνομιλήκους μου διασκέδασαν: βρήκαν το φαινόμενο σαν ένα δείγμα σταθερότητας του ελληνικού χαρακτήρα. Πρέπει να έχω μείνει αγιάτρευτα συναισθηματικός.
Ωστόσο, συλλογίζομαι συχνά, εκείνον τον άλλον συναισθηματικό χαρακτήρα, τον παλιό μου δάσκαλο, τον Μακρυγιάννη. Τον παραφράζω : "Ως τώρα βαλθήκαμε όλοι να καταβροχθίσουμε την Ελλάδα, η στάθμη αυτής της τροφοδοσίας ολοένα κατεβαίνει. Σε λίγο θα αρχίσει να μας τρώει εκείνη".
Μιλώντας, όπως μιλώ, έχω στον νου μου όλα τα κομματικά συμπτώματά μας, από άκρα σε άκρα, δεξιά ή αριστερά, όπου κι αν εκδηλώνονται. Δε μου φταίνε οι θεσμοί και τα πολιτικά συστήματα. Μου φταίει το δαιμόνιο που έχουμε να εξευτελίζουμε κάθε θεσμό και κάθε σύστημα και να σκεπάζουμε τα καμώματά μας με ρητορείες..."
Ωστόσο όταν οι καιροί το κάλεσαν ο Σεφέρης δεν δίστασε να υψώσει την φωνή του, να καταγγείλει τον ξεπεσμό των αξιών, τον βιασμό της ελευθερίας. Το μήνυμα του από το δίκτυο του BBC (28 Μαρτίου 1969) έδωσε τέλος στην μακρόχρονια σιωπή του. Καλούσε τους βιαστές να στματήσουν να ασελγούν πάνω στο ναρκωμένο σώμα της Ελλάδας κι ανατρέχοντας στον Αισχύλο προφήτεψε το φοβερό τέλος της τυραννίας. Ακόμα φοβερότερη ήταν η προφητεία του σ ένα από τα έσχατα ποιήματά του, το "Επί Ασπαλάθων" :

"... Τον έδεσαν χειροπόδαρα, μας λέει
τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν
τον έσυραν παράμερα και τον καταξέσκισαν
πάνω στους αγαθερούς ασπάλαθους

και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι.
Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του
ο Παμφύλιος Ο Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος"

Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, η υγεία του έπαψε να είναι καλή. Παρόλα αυτά δεν σταμάτησε στιγμή να εργάζεται. Είχε πολλά ακόμα να πει. Ο θάνατος τον διέκοψε. Η κηδεία του έγινε στις 22 Σεπτεμβρίου του 1971.

Το έργο του

Στροφή, 1931, Η Στέρνα, 1932, Μυθιστόρημα,1935, Γυμνοπαιδιά, 1936, Τετράδια Γυμνασμάτων, 1940, Ημερολόγιο Καταστρώματος Α', 1940, Ημερολόγιο Καταστρώματος Β,1944, Κίχλη, 1947. Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ με τίτλο "Κύπρον ου μ' εθέσπισεν" ενώ λίγο πριν το θάνατό του δημοσιεύτηκαν τα στερνά του ποιήματα οι Γάτες του Άη Νικόλα και το Επί Ασπαλάθων. Η ποίησή του είναι μια μοναδική σε δεξιότητα κι αποχρώσεις χρήση της γλώσσας. Κάτοχος της ελληνικής στην διαχρονική της παράδοση ο Σεφέρης μπορεί να χρησιμοποιεί λέξεις από κάθε χώρο και χρόνο της ελληνικής γραμματείας κάνοντας το έργο του σωστό γλωσσικό μνημείο. Αν θέλουμε να ορίσουμε τους τρεις μεγάλους σταθμούς της ποιητικής γλώσσας του θα λέγαμε ότι αυτοί είναι ο Αισχύλος, ο Κορνάρος κι ο Σολωμός. Κοντά στο ύψος της γλώσσας βρίσκεται και το ποιητικό του ύφος, ένα ύφος χαμηλόφωνο, βαθύτατα συμβολικό, εξαίσια εκφραστικό, σύμμετρο.

απόσπασμα από το Μυθιστόρημα

Μα τι γυρεύουν οι ψυχές μας ταξιδεύοντας
πάνω σε καταστρώματα κατελυμένων καραβιών
στριμωγμένες με γυναίκες κίτρινες και μωρά που κλαίνε
χωρίς να μπορούν να ξεχαστούν ούτε με τα χελιδονόψαρα
ούτε με τ'άστρα που δηλώνουν στην άκρη τα κατάρτια.
Τριμμένες από τους δίσκους των φωνογράφων
δεμένες άθελα μ' ανύπαρχτα προσκυνήματα
μουρμουρίζοντας σπασμένες σκέψεις από ξένες γλώσσες.

Μα τι γυρεύουν οι ψυχές μας ταξιδεύοντας
πάνω στα  σαπισμένα θαλάσσια ξύλα
από λιμάνι σε λιμάνι;

Μετακινώντας τσακισμένες πέτρες, ανασαίνοντας
την δροσιά του πεύκου πιο δύσκολα κάθε μέρα,
κολυμπώντας στα νερά ετούτης της θάλασσας
κι εκείνης της θάλασσας
χωρίς αφή
χωρίς ανθρώπους
μέσα σε μια πατρίδα που δεν είναι πια δική μας
ούτε δική σας.

Το ξέραμε πως ήταν ωραία τα νησιά
κάπου εδώ τριγύρω που ψηλαφούμε
λίγο πιο χαμηλά ή λίγο πιο ψηλά
ένα ελάχιστο διάστημα.

απόσπασμα από το πρώτο μέρος της Κίχλη

Τα σπίτια που'χα μου τα πήραν. Έτυχε
να'ναι τα πρώτα χρόνια δίσεχτα
πολέμοι χαλασμοί ξενιτεμοί
κάποτε ο κυνηγός βρίσκει τα διαβατάρικα πουλιά
κάποτε δεν τα βρίσκει
το κυνήγι ήταν καλό στα χρόνια μου, πήραν πολλούς τα σκάγια
οι άλλοι γυρίζουν ή τρελαίνουνται στα καταφύγια.

Μη μου μιλάς για τ'αηδόνι μήτε για τον κορυδαλλό
μήτε για την μικρούλα σουσουράδα
που γράφει νούμερα στο φως με την ουρά της
δεν ξέρω πολλά πράγματα από σπίτια
ξέρω πως έχουν την φυλή τους, τίποτε άλλο.
Καινούρια στην αρχή, σαν τα μωρά
που παίζουν στα περιβόλια με τα κρόσσια του ήλιου,
κεντούν παραθυρόφυλλα χρωματιστά και πόρτες
γυαλιστερές πάνω στη μέρα
όταν τελειώσει ο αρχιτέκτονας αλλάζουν,
ζαρώνουν ή χαμογελούν ή ακόμη πεισματώνουν
μ' εκείνους που έμειναν μ' εκείνους που έφυγαν
μ' άλλους που θα γυρίζανε αν μπορούσαν
ή που χάθηκαν, τώρα που έγινε
ο κόσμος ένα απέραντο ξενοδοχείο.


από την ενότητα "Σημειώσεις για μια βδομάδα" 

Πέμπτη

Την είδα να πεθαίνει πολλές φορές
κάποτε κλαίγοντας στην αγκαλιά μου
κάποτε στην αγκαλιά ενός ξένου
κάποτε μόνη της, γυμνή
έτσι έζησε κοντά μου.
Τώρα πια ξέρω πως δεν είναι τίποτα παραπέρα
και περιμένω.
Αν λυπούμαι είναι μια υπόθεση ιδιωτική
όπως τα συναισθήματα για τόσο απλά πράγματα
που καθώς λένε τα'χουμε ξεπεράσει
κι όμως λυπούμαι ακόμη γιατί
δεν έγινα κι εγώ (όπως θα το ήθελα)
σαν το χορτάρι που άκουσα να φυτρώνει
μια νύχτα κοντά σ'ένα πεύκο
γιατί δεν ακολούθησα την θάλασσα
μιαν άλλη νύχτα που τραβιούνταν τα νερά
πίνοντας απαλά την πίκρα τους,
κι ούτε κατάλαβα όταν ψηλάφισα τα υγρά φύκια
πόση τιμή απομένει στις παλάμες του ανθρώπου.
Πέρασαν όλα αυτά βαριά και τελειωτικά
σαν τις μαούνες με τα ξεθωριασμένα ονόματα
ΕΛΕΝΗ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ, ΤΥΡΑΝΝΟΣ, GLORIA MUNDI
πέρασαν κάτω από τα γιοφύρια πέρα απ' τις καπνοδόχες
με δυο σκυφτούς ανθρώπους στην πλώρη και στην πρύμη
γυμνούς ως τη μέση
πέρασαν, δεν ξεχωρίζω τίποτε, μέσα στην πρωινή καταχνιά
μόλις ξεχώριζαν τ'αρνιά κουλουριασμένα μηρυκάζοντας ούτε
τη νύχτα ξεχωρίζει το φεγγάρι πάνω απ' τον ποταμό
που περιμένει
μόνο εφτά λόγχες βυθισμένες στο νερό
στεκάμενο και χωρίς αίμα
και κάποτε στις πλάκες φωτισμένες θλιβερά
κάτω απ' τον πύργο τον αλλήθωρο
ζωγραφιστός με κόκκινο και κίτρινο μολύβι
δείχνοντας την πληγή του ο Ναζωραίος.
"Μη ρίχνετε την καρδιά σας στα σκυλιά.
Μη ρίχνετε την καρδιά σας στα σκυλιά."
Βουλιάζει κι η φωνή της με το χτύπημα του ρολογιού
το θέλημά σου, γύρεψα το θέλημά σου.

Επιλογή - επιμέλεια κειμένων Μαρία Ροδοπούλου

Πηγες  Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, εκδόσεις Σταφυλίδη
            "Ποιήματα" Γιώργος Σεφέρης , εκδόσεις Ίκαρος.