[Μα ποιός είναι ο Μπάρτλεμπυ;] της Θεοδώρας Τζόκα ~ ΑΡΘΡΟ

της Θεοδώρας Τζόκα

Όλοι  έχουμε έναν Μπάρτελμπυ μέσα μας!  Ναι, ναι, ξέρω τι σας λέω! «Και ποιος είναι αυτός ο Μπάρτελμπυ που όλοι κρύβουμε μέσα μας» θα μου πείτε. Κι εγώ θα σας απαντήσω με τον ίδιο ατάραχο και εκνευριστικό τρόπο που απαντάει ο Μπάρτελμπυ στον εργοδότη του: «Θα προτιμούσα να μην…» 

Μ’ αυτά τα εξοργιστικά  λόγια, ο  αξέχαστος και αινιγματικός λογοτεχνικός ήρωας του Χέρμαν Μέλβιλ στην αριστουργηματική νουβέλα Μπάρτελμπυ o Γραφιάς σηκώνει το μικρό του ανάστημα και διαολοστέλνει, με την ήρεμη παθητική του αντίσταση, όχι μόνο τον εργοδότη του αλλά ολόκληρο το κατεστημένο μαζί. 

Ας πάρουμε τα πράγματα όμως από την αρχή. Γνωρίζουμε τον Μπάρτελμπυ  μέσα από την πρωτοπρόσωπη  αφήγηση του εργοδότη του, ο οποίος τυγχάνει να είναι ένας διακεκριμένος και καλόκαρδος δικηγόρος, ο οποίος προσλαμβάνει τον Μπάρτελμπυ ως γραφιά στο γραφείο του στη Γουώλ Στρητ. Το γεγονός ότι το γραφείο του δικηγόρου βρίσκεται στη Γουώλ Στρητ αποτελεί ένα δριμύτατο κατηγορώ ενάντια στη βαρβαρότητα του  καπιταλιστικού συστήματος που βάζει το χρήμα πάνω από τον άνθρωπο. 

Τις πρώτες μέρες ο Μπάρτελμπυ δουλεύει πυρετωδώς και ο εργοδότης του είναι ενθουσιασμένος με την απόδοση του.

Σύντομα όμως ο  χαμηλών τόνων ήρωας ή αντιήρωας  αλλάζει συμπεριφορά και  αρνείται πεισματικά να κάνει ό, τι του ζητάει ο εργοδότης του, λέγοντας ξανά και ξανά: «Θα προτιμούσα να μην». Ο δικηγόρος αν και ξαφνιάζεται με την κατηγορηματική  άρνησή του υπαλλήλου του να εκτελέσει τις προσταγές του δείχνει μεγάλη υπομονή και προσπαθεί να καταλάβει την αντισυμβατική συμπεριφορά του Μπάρτελμπυ. 

Τα πράγματα όμως χειροτερεύουν. Ο Μπάρτελμπυ δεν κάνει άλλο τίποτα από το να κοιτάζει έξω από το παράθυρο στον τοίχο που ορθώνεται μπροστά του. Ο δικηγόρος αναγκάζεται να τον απολύσει αλλά ο Μπάρτελμπυ  όχι μόνο δεν φεύγει λέγοντας και πάλι την περίφημη ατάκα του «Θα προτιμούσα να μην» αλλά εγκαθίσταται μόνιμα στο γραφείο του δικηγόρου με το ‘έτσι θέλω’. Όταν ο δικηγόρος του λέει πως πρέπει να φύγει αρνείται πεισματικά με τα ίδια λόγια: «Θα προτιμούσα να μην». Ο δικηγόρος αναγκάζεται να μεταφέρει το γραφείο του σ’ άλλο κτίριο. Οι νέοι ενοικιαστές του παλιού γραφείου δεν μπορούν να βγάλουν τον Μπάρτελμπυ έξω.  Καλούν την αστυνομία και ο Μπάρτελμπυ καταλήγει στη φυλακή όπου κι εκεί ο αντικοινωνικός μας ήρωας αρνείται να κάνει οτιδήποτε ακόμη και να φάει. O δικηγόρος τον επισκέπτεται και προσπαθεί εις μάτην να επικοινωνήσει μαζί του. Μια μέρα, σε μια άλλη του επίσκεψη, τον βρίσκει να κείτεται νεκρός μπροστά από τον τοίχο του προαύλιου της φυλακής. Ο Μπάρτελμπυ  έχει πεθάνει από την πείνα.

Ο χαρακτήρας του Μπάρτελμπυ  έχει προβληματίσει κριτικούς από την πρώτη εμφάνιση του διηγήματος το 1853. Πάρα τη θυελλώδη συζήτηση που έχει κατά καιρούς προκαλέσει ο  ιδιότυπος  χαρακτήρας του Μπάρτελμπυ,  κανείς  δεν έχει καταφέρει να εξιχνιάσει την ανεξήγητη και αψυχολόγητη συμπεριφορά του.  Τι είναι τελικά αυτός ο Μπάρτελμπυ; Ένας φωτισμένος γκουρού; Ένας ειρηνικός επαναστάτης; Η απλά ένας τρελός; Ό, τι και να είναι, ένα πράγμα είναι σίγουρο· ο Μπάρτελμπυ εντυπώνεται ανεξίτηλα στο μυαλό του αναγνώστη και μένει αξέχαστος. Ίσως γιατί ο ήσυχος, συνεσταλμένος και αντικομφορμιστής Μπάρτελμπυ  τολμάει να κάνει αυτό πού όλοι μας κρυφά θα θέλαμε να κάνουμε: να πούμε ένα μεγάλο ΟΧΙ σε κοινωνικές προσταγές, αποδεκτές νόρμες και περιοριστικούς κανόνες και να διαολοστείλουμε όποιον δεν μας αρέσει.  Ίσως και γι αυτό ο Μέλβιλ τελειώνει την ιστορία του Μπάρτελμπυ με τα λόγια: Ω Μπάρτελμπυ, Ω ανθρωπότητα!