60 ΧΡΟΝΙΑ | ΥΠΟΓΕΙΟ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΕΧΝΗΣ - Του Κορνήλιου Ρουσάκη

Το Θέατρο Τέχνης εγκαταστάθηκε την άνοιξη του 1954 στο υπόγειο του κινηματογράφου Ορφέας,

 επί της οδού Σταδίου, στο οικοδομικό τετράγωνο που περιλαμβάνεται από τις οδούς Σταδίου, Πεσμαζόγλου, Σανταρόζα, και Πανεπιστημίου. Ο Κάρολος Κουν και τα μέλη του θιάσου, κυριολεκτικά, έσκαψαν τον χώρο του Ορφέα, έβγαλαν τα μπάζα και με την πολύτιμη οικονομική βοήθεια των συνδρομητών και των φίλων του Θεάτρου Τέχνης, κατάφεραν να δώσουν τις πρώτες παραστάσεις στη νέα αυτή θεατρική αίθουσα, λίγο πριν το καλοκαίρι του 1954.

Η αρχική ονομασία της αίθουσας ήταν «Θέατρο Ορφεύς-Κυκλικό Θέατρο» και η εναρκτήρια παράσταση έγινε με το έργο του Θόρντον Ουάιλντερ, Η μικρή μας πόλη, από τη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης, σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν, μετάφραση Μίνωα Βολανάκη και σκηνικά-κοστούμια Γιάννη Τσαρούχη. Στον θίασο, μεταξύ άλλων, ο Κώστας Μπάκας, η Τάνια Σαββοπούλου, η Αναστασία Πανταζοπούλου, η Τασσώ Καββαδία, ο Γιώργος Λαζάνης, ο Κώστας Καζάκος, ο Λεωνίδας Τριβιζάς.

Στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά έργα του παγκόσμιου δραματολογίου, ενώ έκαναν την εμφάνιση τους οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της νεωτεριστικής ελληνικής γραφής, όπως η Λούλα Αναγνωστάκη, ο Δημήτρης Κεχαΐδης, ο Γιώργος Σκούρτης, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο Μήτσος Ευθυμιάδης, ο Μάριος Ποντίκας κι έπαιξαν σπουδαίους ρόλους μερικοί από τους ηθοποιούς που αποτελούν τη θεατρική προίκα της χώρας, όπως η Μάγια Λυμπεροπούλου, ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος, ο Γιώργος Μοσχίδης, η Ρένη Πιττακή, η Εύα Κοταμανίδου, ο Θύμιος Καρακατσάνης, ο Γιώργος Αρμένης, η Νέλλη Αγγελίδου, ο Μίμης Κουγιουμτζής, ο Γιώργος Λαζάνης, ο Νικήτας Τσακίρογλου, η Δέσπω Διαμαντίδου, και τόσοι άλλοι. Εκεί δημιούργησαν ονειρικούς σκηνικούς κόσμους υψηλής αισθητικής σκηνογράφοι-εικαστικοί όπως ο Γιάννης Τσαρούχης, η Ιωάννα Παπαντωνίου, ο Σάββας Χαρατσίδης, ο Γιώργος Ανεμογιάννης, ο Γιώργος Βακαλό, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Διονύσης Φωτόπουλος, ο Γιώργος Πάτσας, η Αναστασία Αρσένη.

Στη σκηνή αυτή ακούστηκε η ονειρική μουσική σύνθεση του Μάνου Χατζιδάκι για τον Ματωμένο γάμο του Λόρκα (1955), ανέβηκε ο Κύκλος με την κιμωλία του Μπρεχτ, σε μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη και σκηνικά Γιώργου Βακαλό (1957), «ζωντάνεψε» η Αυλή των θαυμάτων του Καμπανέλλη (1957). Στο μαγικό αυτό υπόγειο βρήκε στέγη ο σκοτεινός κόσμος του Τέννεσι Ουίλλιαμς, με το Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι (1959) και το Γλυκό πουλί της νιότης, ένα χρόνο αργότερα, με Αλεξάνδρα ντελ Λάγκο τη Μελίνα Μερκούρη και Τσανς Γουαίην τον Γιάννη Φέρτη.

Το 1964 το ελληνικό θεατρικό έργο πρωταγωνιστεί στο ρεπερτόριο του Θεάτρου Τέχνης. Δύο σπουδαία κείμενα της νεοελληνικής δραματουργίας βρίσκουν τον δρόμο τους για τη θεατρική σκηνή. Πρόκειται για το Πανηγύρι του Δημήτρη Κεχαΐδη και την Αγγέλα του, παλιού γνώριμου του Κουν, Γιώργου Σεβαστίκογλου. Το έργο του Σεβαστίκογλου ανεβαίνει στο Τέχνης με καθυστέρηση ετών, έπειτα από πολλές απαγορεύσεις της λογοκρισίας και απειλές για βανδαλισμούς στο θέατρο.

Τις δεκαετίες του ΄70 και ΄80 στο ρεπερτόριο του Θεάτρου Τέχνης συνυπάρχει η ελληνική με την παγκόσμια θεατρική γραφή. Ιονέσκο, Μπύχνερ, Πιραντέλο, Πίντερ, Βιτράκ και Αναγνωστάκη (σχεδόν το σύνολο της εργογραφίας της παρουσιάστηκε από το Θέατρο Τέχνης), Σκούρτης, Ποντίκας, Καμπανέλλης.

Το 1987 σημαδεύτηκε από την απώλεια του Καρόλου Κουν, σπουδαίου θεατρανθρώπου και ιδρυτή του Θεάτρου Τέχνης. Η τελευταία του σκηνοθεσία ήταν στο έργο της Αναγνωστάκη, Ο ήχος του όπλου. Η παράσταση ανέβηκε στις 20 Φεβρουαρίου 1987, λίγες μέρες μετά τον θάνατό του, με τη Ρένη Πιττακή και τον νεαρό τότε, Στράτο Τζώρτζογλου, σε ένα ενδιαφέρον δίδυμο, μάνας-γιου.

Η διαχείριση του θεάτρου στη μετά-Κουν εποχή πέρασε στους μαθητές και συνεργάτες του, Γιώργο Λαζάνη, Μίμη Κουγιουμτζή και Ρένη Πιττακή. Το 1991 σταμάτησε η λειτουργία του Υπογείου και ξεκίνησαν οι εργασίες ανακατασκευής του χώρου. Ανακαινίστηκαν τα καμαρίνια και οι χώροι υποδοχής, ενώ έμεινε ανέπαφη η χαρακτηριστική και ιδιαίτερη κυκλική σκηνή του θεάτρου. Το 1992 τα φώτα του Υπογείου άναψαν και πάλι με τη Γέρμα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, σε σκηνοθεσία Μίμη Κουγιουμτζή.

Φέτος, με αφορμή τη συμπλήρωση των 60 χρόνων λειτουργίας του ιστορικού Υπογείου, το Θέατρο Τέχνης παρουσιάζει μια παράσταση-αφιέρωμα, με τίτλο Υπόγειο στο φως, που έχει στόχο να φέρει σε επαφή τους νεαρούς «εκκολαπτόμενους» θεατρόφιλους με ένα κομμάτι της θεατρικής ιστορίας του τόπου και να θυμίσει στους μεγαλύτερους σε ηλικία θεατές, στιγμές από το παρελθόν. Το Υπόγειο στο φως είναι μια ονειρική ιστορία που μας ταξιδεύει στα θεατρικά κείμενα που καθόρισαν το ρεπερτόριο του Θεάτρου Τέχνης και που σε συνδυασμό με ένα πλούσιο εικαστικό και οπτικό υλικό εισάγουν τον θεατή σε έναν κόσμο πραγματικότητας και μυθοπλασίας.

Ο Κωστής Καπελώνης σκηνοθετεί μια παράσταση που κινείται χρονικά ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν. Μέσα από ανέκδοτο αρχειακό υλικό των παραστάσεων, αυθεντικές μουσικές εκτελέσεις (Χατζιδάκις, Χρήστου, Λεοντής, Θεοδωράκης) και κείμενα σταθμούς στην ιστορία του εγχώριου και του παγκόσμιου ρεπερτορίου (Σαίξπηρ, Πιραντέλο, Τέννεσι Ουίλλιαμς, Μπρεχτ, Λόρκα, Μπέκετ, Ιονέσκο, Καμπανέλλη, Αναγνωστάκη κ.ά), η παράσταση αποτυπώνει τη μαγεία του Θεάτρου Τέχνης και τον θαυμαστό κόσμο της σκηνής του Υπογείου.