Το μεγαλύτερο βιβλίο του κόσμου

Του Γεωργίου Σχορετσανίτη

Το μεγαλύτερο βιβλίο του κόσμου στους πρόποδες της Μανταλέυ.

Ο εξωτερικός χώρος της περιοχής είναι πάντοτε γεμάτος αυτοκίνητα Βουδιστών προσκυνητών.

    Απόγεμα φαινομενικά χαλαρό, μουσκεμένο με ολοήμερη κούραση και πλημμυρισμένο από ιδρώτα και άφθονη ύπουλη σκόνη. Η πόλη όμως της γοητευτικής Μανταλέυ, κρύβει πολλές εκπλήξεις και μυστικά ακόμα και για τον αδαή και άσκοπα περιπλανώμενο στα στενά σοκάκια της και τον ανταμείβει σταδιακά, αλλά τελικώς αναπάντεχα και πλουσιοπάροχα. Ανατρέχω, καθισμένος για λίγη ανάπαυση, νερό και περαιτέρω προγραμματισμό σε κάποιο πεζούλι κάτω από ένα δέντρο, στις εσαεί πιστές σημειώσεις της ακούραστης τόσα χρόνια ταξιδιωτικής τσάντας. Το μεγαλύτερο βιβλίο στον κόσμο στέκεται όρθιο πάνω σε πέτρες στον περίβολο της παγόδας Kuthodaw (η λέξη Kuthodaw, υποδηλοί βασιλική  αξία), στους πρόποδες των λόφων της Μανταλέυ, στην ομώνυμη πόλη της Βιρμανίας. Σε περιμένει να ακούσεις την ιστορία του, να διαβάσεις τις αιώνιες αξίες του, τουλάχιστον για τους ακραιφνείς οπαδούς του βουδισμού. Απαριθμώ προσεκτικά μαζί με την αναπόφευκτη έκπληξη. Έχει 730 φύλλα και 1460 σελίδες. Το πλάτος κάθε σελίδας είναι 107 εκατοστά, το ύψος 153 εκατοστά και το πάχος της, 13 εκατοστά του μέτρου.  Κάθε  πέτρα έχει τη δική της στέγη και πολύτιμα πετράδια στην οροφή μιας μικρής σπηλιάς η δομή της οποίας προσομοιάζει με κάσα σενεγαλέζικη που ονομάζεται kyauksa gu και όλα αυτά είναι αρχιτεκτονικά κτισμένα γύρω από μία κεντρική χρυσή παγόδα την οποία οι ντόπιοι βουδιστές αποκαλούν Kuthodaw.

Η δομή δεξιά της εισόδου στον περίβολο αναφέρεται με καλές λεπτομέρειες για την ιερότητα του χώρου. Η παγόδα χτίστηκε σε τούτο το σημείο ως ένα μέρος των παραδοσιακών θεμελίων της νέας βασιλικής πόλης που περιλάμβανε επίσης μια βιβλιοθήκη με θρησκευτικές γραφές. Ο βασιλιάς όμως Mindon της Βιρμανίας θέλησε να αφήσει ένα μεγαλόπνοο έργο για τις επόμενες  γενιές που έπρεπε να διαρκέσει πέντε χιλιετίες μετά τον Γκαουτάμα Βούδα που έζησε, όπως ξέρουμε, γύρω στα 500 π.Χ. Ως λάτρης του βιβλίου, σκέφτηκε ότι η λογοτεχνία ήταν ένα από τα πολυτιμότερα στοιχεία μιας φωτισμένης κοινωνίας  υπηκόων στην οποία ήλπιζε και προσέβλεπε,  κι έτσι προγραμμάτισε να αφήσει ένα βιβλίο πίσω του, κι αυτό να είναι  το μεγαλύτερο στον κόσμο, αλλά προφανώς το χαρτί δεν ήταν το πλέον κατάλληλο, κυρίως ανθεκτικό, υλικό γι αυτό που τόσο φιλόδοξα σχεδίαζε!

Το ιστορικό της παγόδας και του περιεχομένου της αποτυπωμένο σε μαρμάρινη πλάκα με επίχρυση βάση.     Όπως και με την  διοργάνωση του πέμπτου βουδιστικού Συμβουλίου το 1871 που ήταν εξ ολοκλήρου υπεύθυνος, έτσι και εδώ πήρε πάνω του όλη την ευθύνη για την κατασκευή στη Μανταλέυ του μεγαλύτερου βιβλίου στον κόσμο, που να αποτελείται από 729 μεγάλες μαρμάρινες πλάκες με τις αρχές του Θεραβάντα (Theravada) Βουδισμού χαραγμένες πάνω τους με χρυσά γράμματα. Σε αυτές προσετέθη άλλη μία, η οποία κατέγραφε το πώς περίπου έγιναν όλα αυτά, καθιστώντας έτσι το σύνολο των επιγραφών σε  730.

Ένα από τα περιστύλια που οδηγούν στην παγόδα.  Το μάρμαρο εξορύχτηκε από το λόφο Sagyin, πενήντα χιλιόμετρα βορείως της Μανταλέυ  και μεταφέρθηκε δια του ποταμού στην πόλη.  Οι εργασίες άρχισαν στις 14 Οκτωβρίου 1860 σε ένα μεγάλο υπόστεγο κοντά στο Παλάτι της βασιλικής πόλης. Το κείμενο συντάχτηκε σχολαστικά από μοναχούς ανώτερης βαθμίδας και ειδικούς υπαλλήλους από διατηρημένα στοιχεία σε  βασιλικές βιβλιοθήκες σε μορφή χειρογράφων πάνω σε  φύλλα φοίνικα. Εξειδικευμένοι γραφείς αντέγραψαν προσεκτικά το κείμενο πάνω στις μαρμάρινες πλάκες. Κάθε πέτρα έχει 80 έως 100 σειρές επιγραφών σε κάθε πλευρά με βιρμανικούς χαρακτήρες, γεμισμένους με χρυσό μελάνι.

Ένας χαρακτηριστικός διάδρομος ανάμεσα σε μικρές δομές που προφυλάσσουν τα ιερά βιβλία των Βουδιστών και παράλληλος με πολλούς άλλους, σε ένα από τα απογεύματα της Μανταλέυ.

Ο γραφέας ήθελε  τρεις ημέρες για να αντιγράψει την εμπρόσθια και  οπίσθια όψη της πλάκας, ενώ ο  λιθοξόος μπορούσε να τελειώσει μέχρι δεκαέξι μόνο γραμμές την ημέρα. Όλες οι εργασίες πάνω στις πέτρινες πλάκες ολοκληρώθηκαν και άνοιξαν για το κοινό  στις 4 Μαΐου το 1868. Οι πέτρες είναι διατεταγμένες σε τακτοποιημένες σειρές μέσα σε τρεις ομάδες, 42 στο εσωτερικό δακτύλιο, 168 στο μεσαίο και 519 στο εξωτερικό της όλης δομής.

Υπόδειγμα του εσωτερικού της δομής

που φιλοξενεί μια από τις πολλές σελίδες

του μεγαλύτερου βιβλίου του κόσμου.

Τριάντα χρόνια αργότερα, το 1900, τυπώθηκε ένα αντίγραφο του κειμένου σε μια σειρά  38 τόμων, 400 σελίδων έκαστος (Hanthawaddy Press) ο εκδότης του οποίου (Philip H. Ripley)  υποστήριξε ότι όλα τα βιβλία του ήταν ακριβή αντίγραφα των επιγραφών Pitaka χαραγμένες πάνω σε πέτρες από τον ίδιο το βασιλιά Mindon. Ο Ripley ήταν Βρεττανός στην καταγωγή, αλλά γεννημένος στη Βιρμανία, ο οποίος μεγάλωσε στη βασιλική αυλή της Μανταλέυ, ενώ πήγε σχολείο με τα παιδιά των βασιλέων συμπεριλαμβανομένων του Thibaw Min, του τελευταίου βασιλιά της Βιρμανίας.  Σε ηλικία δεκαεφτά  ετών όμως, αναγκάστηκε να φύγει για τη Ρανγκούν, όταν άρχισαν κάποιες ίντριγκες στο παλάτι που κατέληξαν σε μια σφαγή βασιλική μετά το θάνατο του βασιλιά Mindon, ενώ είχε στη διάθεσή του όλα τα αποδεικτικά στοιχεία των ιερών ετούτων επιγραφών.

Μια χαρακτηριστική γωνιά του συγκροτήματος των ιερών βιβλίων και της παγόδας Kuthodaw.

    Όταν αργότερα οι Βρεττανοί εισέβαλαν στο Βορρά, οι πολύτιμοι λίθοι και τα άλλα τιμαλφή λεηλατήθηκαν, ενώ παράλληλα τα κτίρια και οι λεπτομέρειες  υπέστησαν βανδαλισμούς από τα στρατεύματα που είχαν στρατοπεδεύσει στους ναούς και στις παγόδες κοντά στα τείχη της πόλεως και τους λόφους της Μανταλέυ. Όταν τα στρατεύματα αποσύρθηκαν από τους παραπάνω θρησκευτικούς χώρους, άρχισαν οι  εργασίες αποκατάστασης το 1892 οι οποίες εποπτεύονταν από μια επιτροπή που αποτελείτο από ανώτερους μοναχούς, μέλη της βασιλικής οικογένειας και πρώην αξιωματικούς του βασιλιά. Όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα, όποτε κάποιο σημείο  χρειαζόταν επισκευή, υπήρχαν πάντα πρόθυμοι δωρητές οι οποίοι βοηθούσαν οικονομικά στην πραγματοποίηση των απαραίτητων επισκευών. Οι  γραφές με  χρυσό είχαν  εξαφανιστεί από όλες τις 729 μαρμάρινες πλάκες, ενώ σήμερα μόνο λίγοι από τους παλιούς πολύτιμους λίθους εξακολουθούν να υπάρχουν. Ο Mobyè Sitkè,  στρατηγός του βασιλικού στρατού,  ζήτησε επίσης την άδεια από τους ανώτερους μοναχούς και φύτεψε λουλούδια και δέντρα μεταξύ των σειρών των μικρών σπηλαίων (kyauksa gus) τα οποία περιέχουν τις πέτρινες πλάκες. Έκτοτε οι επιγραφές συντηρήθηκαν με χρυσό εκ νέου αρκετές φορές, από τότε που ο  βασιλιάς Thibaw το είχε κάνει για δεύτερη φορά. Η βλάστηση όμως ανάμεσα στις σπηλιές καθαρίστηκε κάπως και ανοίχτηκαν πεζοδρόμια το 1968. Τα λόγια του Βούδα που διασώζονται σε αυτό το μέρος που είναι συνεπώς ένας δημοφιλής προορισμός για τους ευσεβείς Βουδιστές, καθώς επίσης και για τους μελετητές των θρησκειών και κάποιους από τους ολοένα αυξανόμενους τουρίστες και σε αυτή την πόλη της ασιατικής χώρας.

 Μακέτα αρκούντως κατατοπιστική μακέτα της αρχιτεκτονικής των χώρων.

    Η παγόδα τώρα Kuthodaw, είναι η βουδιστική στούπα που βρίσκεται στην παραπάνω περιγραφείσα περιοχή της Μανταλέυ η οποία περιλαμβάνει γύρω της το μεγαλύτερο βιβλίο στον κόσμο και η οποία χτίστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του βασιλιά Mindon. Η στούπα ετούτη είναι επιχρυσωμένη, κι έχει ύψος 57 μέτρα. Γύρω της απλώνονται οι μικρές σπηλιές που περιέχουν τις πλάκες με τις επιγραφές των κειμένων του Θεραβάντα Βουδισμού. Κι αυτή η παγόδα χτίστηκε ως μέρος των παραδοσιακών θεμελίων της νέας βασιλικής πόλης της Μανταλέυ το 1857. Η βασική της είσοδος είναι από το νότο μέσα από πολλές ξύλινες πόρτες σκαλιστές με περίτεχνα σχέδια. Τριγύρω πολλές οικογένειες κάνουν συχνά  πικνίκ στη δροσερή σκιά κάτω από αυτά τα δέντρα, ενώ τα  παιδάκια  παίζουν κρυφτό αμέριμνα ανάμεσα στις σειρές των μικρών δομών που περιέχουν τις επιγραφές με συχνό το φαινόμενο της απώλειας προσανατολισμού. Στη νοτιοδυτική εσωτερική βεράντα βρίσκεται ένα πολύ παλιό δέντρο που πιστεύεται ότι είναι 250 ετών, με χαμηλά ξαπλωμένα κλαδιά που  συγκρατούνται με στηρίγματα.

Εξωτερική άποψη της παγόδας Kuthodaw.

   Η ιστορία της παγόδας λίγο πολύ ομοιάζει και συνέχεται με αυτή της κατασκευής του μεγαλύτερου βιβλίου. Μετά την προσάρτηση της πόλης από τους Βρεττανούς το 1885, η εντός των τειχών πόλη έγινε φρούριο  και τα βρεττανικά στρατεύματα κατέλυσαν σε όλα τα μοναστήρια, τους ναούς και τις παγόδες. Οι θρησκευτικοί αυτοί σχηματισμοί έγιναν απαγορευμένος προορισμός για το κοινό της Βιρμανίας, οι κάτοικοι της οποίας δεν είχαν πλέον το δικαίωμα να επισκέπτονται τους χώρους λατρείας τους. Τότε ένας επιθεωρητής των εσόδων που ονομαζόταν U Aung Ban, σκέφτηκε να προσφύγει άμεσα στην  βασίλισσα Βικτώρια δεδομένου ότι η τελευταία είχε υποσχεθεί να σέβονται όλες τις θρησκείες που υπήρχαν στα εδάφη της.

Σήμερα ανάμεσα στις μικρές σπηλιές και τους διαδρόμους, βρίσκονται κάποια ξέφωτα  με δέντρα, χώροι τους οποίους τιμούν δεόντως οι Βουδιστικές οικογένειες μαζί φυσικά με  τα παιδιά τους για ολιγόωρη αναψυχή.

Προς μεγάλη τους έκπληξη και χαρά βεβαίως, η βρεττανή βασίλισσα διέταξε αμέσως την απόσυρση όλων των στρατευμάτων της από τα θρησκευτικά μοναστήρια και ναούς, το 1890. Τη χαρά όμως αντικατέστησε η θλίψη όταν διαπιστώθηκε ότι η παγόδα είχε λεηλατηθεί άγρια και πως τα περισσότερα μέρη της είχαν  απογυμνωθεί από τα σήμαντρα, χρυσό, ασήμι, διαμάντια, ρουμπίνια και τους άλλους πολύτιμους λίθους που υπήρχαν εκεί. Απόλυτη καταστροφή χαρακτήριζε το όλο τοπίο, αφού τα τούβλα είχαν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή δρόμου για τα στρατεύματα. Όλες οι χάλκινες καμπάνες από τις μικρές στούπες είχαν κάνει φτερά, εννέα από κάθε στούπα που ανάγεται σε ένα αριθμό 6570 στο σύνολο. Το χρυσό μελάνι από τα γράμματα, τις πλευρές και την κορυφή κάθε μαρμάρινης πλάκας είχε επίσης εξαφανιστεί. Όλες οι δράκοι κατά μήκος των διαδρόμων είχαν χάσει τα κεφάλια τους και τα μαρμάρινα στοιχεία των λιονταριών τους εξαφανισθεί. 

Μια από τις πολλές πλάκες.

Η ίδια επιτροπή αποτελούμενη, όπως και στην προηγούμενη  περίπτωση,  των ανώτερων μοναχών, των μελών της βασιλικής οικογένειας και κάποιων πρώην αξιωματικών του βασιλιά, ξεκίνησαν τα έργα αποκατάστασης με τη βοήθεια των δωρεών των αρχικών δωρητών σύμφωνα με το πανάρχαιο έθιμο, αλλά και από το κοινό το 1892. Κάποια χρυσά γράμματα στην παγόδα αντικαταστάθηκαν από μαύρο μελάνι, έτσι ώστε να διαβάζονται ευκολότερα, αλλά το  1913 ο Sir Po Tha, ένας έμπορος ρυζιού της Ρανγκούν, επισκεύασε και επιχρύσωσε ξανά την παγόδα. Η νότια πύλη της η οποία είχε καταστραφεί από τους στρατιώτες, έδωσε τη θέση της σε μια σιδερένια. Η δυτική πύλη δωρίθηκε από τον διάσημο άνθρωπο του θεάτρου U Po Sein, το επόμενο έτος, και η βόρεια και ανατολική πύλη από τα παιδιά και τα εγγόνια του βασιλιά Mindon το 1932.

Πεζοδρόμια, διάδρομοι, δέντρα και οι μικρές αρχιτεκτονικές δομές για την προστασία των ιερών βουδιστικών βιβλίων.

 Πολλές ώρες αργότερα, προσπαθούσα απεγνωσμένα να κατανοήσω κάποιες βαθύτερες λεπτομέρειες και τούτης της μεγάλης θρησκείας, του Βουδισμού, αλλά με σχετική δυσκολία, γιατί αποτελείται από μεγάλο αριθμό παραδόσεων που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της μακραίωνης πορείας του. Λογικό ήταν λοιπόν να κάνουν την εμφάνιση σε κάποιες χρονικές περιόδους πολλές σχετικές σχολές, αλλά μία επιβίωσε, η  αποκαλούμενη Θεραβάντα, τουτέστιν η διδασκαλία των πρεσβυτέρων. Η συλλογή των βιβλίων της, το σύνολο του κανόνα της, θεωρούνται τα ορθόδοξα. Αυτός ο κανόνας είναι γραμμένος στη γλώσσα Πάλι, ένα είδος δημοτικής της σανσκριτικής και γι’ αυτό ονομάζεται Κανόνας Πάλι. Κάποια στιγμή τον 1ο αι. π. Χ., έγινε κατορθωτή η καταγραφή του μετά από πολλά χρόνια προφορικής παράδοσης. Αυτός ο Βουδισμός επικρατεί σε χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας, σε αντίθεση με το  Βουδισμό Μαχαγιάνα ή Βόρειο Βουδισμό επειδή είναι συχνότερος στις βόρειες χώρες της Ασίας και αναπτύχθηκε αρχικά στη βορειοδυτική Ινδία, με την επικράτηση βεβαίως διαφορετικών ερμηνειών κάποιων σημείων σε σχέση με τον Θεραβάντα.

 Η είσοδος που οδηγεί στην παγόδα γίνεται από πολλές κατευθύνσεις, αλλά χωρίς παπούτσια και κάλτσες, όπως άλλωστε παντού σε παρόμοια θρησκευτικά βουδιστικά κτίσματα.

   Ο Θεραβάντα προλαβαίνω να συγκρατήσω, επικρατεί στη Σρι Λάνκα, τη Βιρμανία, την Καμπότζη, το Λάος, την Ταϋλάνδη, καθώς και σε μερικά  τμήματα του Βιετνάμ, του Μπανγκλαντές και της Ινδίας, με πάνω από εκατό εκατομμύρια  100.000.000 πιστούς. 

Ένα από τα εξωτερικά ιερά τέμπλα του συγκροτήματος, με φόντο φυσικά το Βούδα και πίσω από αυτόν την παγόδα Kuthodaw.

    Το παράθυρο του, όμορφου ασιατικού και παραδοσιακού από πλευράς αρχιτεκτονικού σχεδίου,  ξενοδοχείου μου βρίσκεται απέναντι από την τάφρο του Παλατιού της Μανταλέυ. Η κίνηση στους δρόμους της πόλης περιορισμένη, όπως και οι άλλες εμφανείς δραστηριότητες. Αφήνω τις δύστροπες διαφορές, την ιστορία, τα πολύπλοκα παρακλάδια και τις διαφορετικές γεωγραφικές και ιστορικές ερμηνείες του βουδισμού. Η τοπική παγωμένη μπύρα κάτω στο μπαρ του ξενοδοχείου, αποτελεί  για την ώρα την καλύτερη επιλογή!