[Τόμας Οστερμάιερ] του Κορνήλιου Ρουσάκη ~ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Γράφει ο Κορνήλιος Ρουσάκης

{αναδημοσίευση υλικού από: σοδειά τχ.19 / κατηγορία: Θέατρο}

Ο γερμανός σκηνοθέτης Τόμας Οστερμάιερ γεννήθηκε το 1968 στο Soltau. Σπούδασε σκηνοθεσία στο Βερολίνο. Ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση της γερμανικής Σαουμπίνε τον Σεπτέμβρη του 1999, σε ηλικία 31 ετών. Είχε στο ενεργητικό του τρία χρόνια πορείας ως καλλιτεχνικός διευθυντής στο Baracke, μια νεανική και πειραματική σκηνή με ηθοποιούς από το ακαδημαϊκό Deutschen Theater. Ο Τόμας Οστερμάιερ και οι συνεργάτες του πρότειναν μια ανανεωτική ματιά, η οποία δεν είχε να κάνει με τις τάσεις αποδόμησης που εκείνη την εποχή κυριαρχούσαν στο βερολινέζικο θέατρο. Η κοινωνική πραγματικότητα μεταφέρεται στη σκηνή, όπως επίσης και η σωματική και λεκτική βία. Ο Οστερμάιερ ξεκίνησε να σκηνοθετεί έργα νέων δραματουργών αλλά και του κλασικού ρεπερτορίου στη Σαουμπίνε, μεταφέροντάς τα στο σημερινό πλαίσιο. Έχει μια νεορεαλιστική σκηνοθετική προσέγγιση, που τροφοδοτείται από μια σαφή πολιτική στάση. Ο ίδιος αποφεύγει να χρησιμοποιήσει τον όρο «πολιτικό θέατρο» για να περιγράψει αυτό που κάνει. Παρόλα αυτά έχει σαν στόχο να κάνει ένα «ζωντανό» θέατρο, αποτυπώνοντας αρκετές από τις πικρές αλήθειες της ζωής και της κοινωνίας στη Γερμανία του σήμερα.

Από το 1999 μέχρι σήμερα έχει σκηνοθετήσει και παρουσιάσει στη Σαουμπίνε πάνω από 30 παραγωγές. Η γκάμα των επιλογών του είναι ευρεία: Μπύχνερ, Ο’ Νηλ, Ίψεν, Σάιξπηρ, Βέντεκιτ, αλλά και Σάρα Κέην, Γιον Φόσσε, Λαρς Νόρεν, Μάρτιν Κριμπ, Μαρκ Ρέιβενχιλ. Οι περισσότερες από αυτές τις παραγωγές έχουν ταξιδέψει σε όλες τις γωνιές του κόσμου και κάποιες έκαναν «θεατρική στάση» και στην Αθήνα, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.

Στην Ελλάδα έχουμε δει παραστάσεις που αφορούν έργα του κλασικού ρεπερτορίου: τη Νόρα του Ίψεν και το Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας του Σαίξπηρ το 2006, τον Άμλετ του Σαίξπηρ και τη Λυσσασμένη γάτα του Τ. Ουϊλλιαμς, το 2008, το 2010 τον Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν του Ίψεν και τον Οθέλλο του Σαίξπηρ και το 2013, τον Εχθρό του λαού του Ίψεν.

Η μεγάλη επιτυχία της Νόρας του Ίψεν, το 2002, στάθηκε η αφορμή για ένα ευρύ «άνοιγμα» των συνόρων στη σκηνοθετική δουλειά του Οστερμάιερ. Η παραγωγή αυτή αποτελεί και την πρώτη του παρουσία στο ελληνικό κοινό, στο φεστιβάλ Αθηνών. Στην παράστασή του μετέτρεψε το βικτωριανό αστικό ζευγάρι του Ίψεν σε βερολινέζους γιάπηδες των τελών της δεκαετίας του ΄90, κάνοντας τη Νόρα μια μοντέρνα γυναίκα-τρόπαιο και τον Τόρβαλντ, τεχνολογικά «εθισμένο» με κινητά και ψηφιακές κάμερες. Ο σκηνικός χώρος ήταν ένα σύγχρονο διαμέρισμα πολλών επιπέδων με μοντέρνα διακόσμηση, έπιπλα γνωστών σχεδιαστών, ένα ενυδρείο και ένα μεγάλο hi-fi. Ο Οστερμάιερ άλλαξε, ωστόσο, ριζικά και το τέλος, βάζοντας τη Νόρα να σκοτώνει τον άνδρα της και να τον αφήνει να πέσει μέσα στο ενυδρείο. Η ιδιαιτέρως φιλελεύθερη στάση του απέναντι στο έργο αποτυπωνόταν και στις ποπ μουσικές και τις βιντεοπροβολές που ενσωμάτωσε στην παράσταση.

Αμέσως μετά ακολούθησε η παραγωγή του Ονείρου καλοκαιρινής νύχτας του Σαίξπηρ, σε διασκευή του Marius von Mayenburg. Η παραγωγή που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Αθήνα στο θέατρο Πειραιώς 260, ήταν μια πολύ σύγχρονη ροκ εκδοχή του σαιξπηρικού έργου. Ήταν μια συνδημιουργία με μια ανερχόμενη και αμφιλεγόμενη σταρ της βερολινέζικης χορευτικής σκηνής, τη Constanza Macras. Το σαιξπηρικό σχέδιο χρηματοδοτήθηκε από το φεστιβάλ Αθηνών —που από το 2007 είχε νέο καλλιτεχνικό διευθυντή τον Γιώργο Λούκο— με τη συμφωνία πως αμέσως μετά από την ελληνική πρεμιέρα, η παράσταση θα μετακινηθεί στο Βερολίνο. Ο σκηνογράφος Jan Pappelbaum δημιούργησε ένα είδος ντίσκο αίθουσας των τελών της δεκαετίας του ΄60 με μια σκάλα με κάγκελα στο πλάι, πολλαπλές περιστρεφόμενες πόρτες, δύο καναπέδες και μια μικρή σκηνή στα δεξιά. Η μουσική ήταν μια μίξη Hendel, hard rock, ρώσικης ντίσκο, και ηλέκτρο ποπ. Το κοινό έμπαινε στην αίθουσα από τη σκηνή και οι ελαφρά ντυμένοι ηθοποιοί το υποδέχονταν με φιλιά και ποτά. Η σεξουαλικά φορτισμένη ατμόσφαιρα εντάθηκε με ένα στριπτίζ από τον ελκυστικό σταρ της Σαουμπίνε, τον Lars Eidinger. Έντεκα ηθοποιοί και χορευτές παρουσίασαν ένα ασταμάτητο όργιο εκπληκτικής ενέργειας και φυσικότητας, βασισμένο σε ένα κείμενο του Marius von Mayenburg, που κράτησε μόνο τη «σκοτεινή» σχέση με το πρωτότυπο.

            Τον Ιανουάριο του 2007 ο Οστερμάιερ ανέβασε τη Λυσσασμένη γάτα, έργο ενός από τους πιο οικείους συγγραφείς στο γερμανικό κοινό, του Τέννεση Ουίλλιαμς. Το σκηνικό του Pappelbaum ήταν τυπικό της δουλειάς του· ένα σύγχρονο εσωτερικό σπιτιού με τοίχους, που ήταν δημιουργημένοι σε μεγάλο βαθμό από γυάλινα χωρίσματα, τονίζοντας την έλλειψη ιδιωτικότητας στο ταραγμένο αυτό νοικοκυριό. Υπερυψωμένες βίντεο προβολές πρόσφεραν μηχανικά και φυσικά σύμβολα ταχύτητας και αποσύνθεσης —κάμπιες που σκαρφαλώνουν και αυτοκίνητα ταχύτητας— ενώ ένα τεράστιο γυάλινο κλουβί που περιείχε ένα μεγάλο αρπαχτικό πουλί, δέσποζε στη σκηνή. Πέρα από αυτές τις «παράξενες» οπτικές νότες, η παραγωγή του Οστερμάιερ ήταν συντηρητική. Δεν υπήρχε αιματοχυσία, ούτε εντυπωσιακές αλλαγές στην πλοκή, ούτε μικρή φυσική βία.

Ένα από τα πιο φιλόδοξα σχέδια, ένας νέος Άμλετ με πρωταγωνιστή τον Lars Eidinger, παρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 2008 στο φεστιβάλ Αθηνών κι έπειτα στην Αυλή των Τιμών της Avignon, λίγο πριν ανοίξει τη σαιζόν 2008/2009 στο Βερολίνο. Στη σκηνή δέσποζε ένα τεράστιο, καλυμμένο με λάσπη πλατώ, που σχεδιάστηκε από τον Pappelbaum, προτείνοντας τον βρώμικο ανοιχτό τάφο για τον άθαφτο πατέρα.

Είναι έντονη η επιθυμία του Οστερμάιερ για ένα θέατρο που απαιτεί αλλαγή και δράση. Ένα θέατρο που αποφεύγει να γίνει «πολιτικό» με την έννοια του προσδιορισμού της «αιτίας» ή της απεικόνισης των υποσχέσεων μια ουτοπίας που θα μπορούσε να επουλώσει όλες τις πληγές. Η ευθύνη της ανάληψης μια πολιτικής στάσης, η ορμή για αντίδραση και αλλαγή βαρύνει το κάθε άτομο ξεχωριστά, σύμφωνα με τον Οστερμάιερ.