[Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς] του Λ.Τολστόι ~ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

 «Everyone thinks of changing the world, but no one thinks of changing himself»

O Leo Tolstoy γεννήθηκε στης 9 Σεπτεμβρίου του 1828 στην Tula Provinve, Ρωσία. Το 1860 έγραψε το πρώτο του σπουδαίο μυθιστόρημα «Πόλεμος και Ειρήνη». Το 1873 ξεκίνησε να γράφει το πιο διάσημο βιβλίο του την «Άννα Καρένινα¨Συνέχισε να γράφει μυθιστορήματα τις δεκαετίες 1880 και 1890. Ένα από τα πιο επιτυχημένα έργα  της ώριμης ηλικίας του ήταν "Ο Θάνατος του Ιβάν Ιλίτς". Ο Τολστόι πέθανε τον Νοέμβριο του 1910 στο Astapovo της Ρωσίας. Το έργο του «Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς» εκδόθηκε το 1886, αρκετά χρόνια μετά από την κατάθλιψη και προσωπικό φιλοσοφικό αγώνα του συγγραφέα ο οποίος τελείωσε με τον προσηλυτισμό του στον Χριστιανισμό. Ο χριστιανισμός του Τολστόι είναι γνωστός αλλά οι ιδέες του για την πίστη και τον Θεό ήταν ένα σύνθετο αποτέλεσμα που προήλθε από χρόνια βασανιστικού στοχασμού μέσω πολλών κρίσεων πίστης. Η μεγάλη κρίση που είχε πριν τον ασπασμό του στην χριστιανική θρησκεία ξεκίνησε με την πάλη του Τολστόι με το αναπόφευκτο του θανάτου για το οποίο πίστευε ότι κάνει την ζωή μάταιη. Ο συγγραφέας βρήκε μερικές από τις απαντήσεις του μεταξύ των Ρώσων χωρικών που η απλή αλλά σκληρή ζωή τους είχε εμπλουτιστεί από την θρησκεία τους. Μεταξύ του 1878 και του 1882 ο Τολστόι έγραψε 4 δοκίμια εξετάζοντας την πίστη και το νόημα της ζωής. Για τον ίδιο ο Χριστός είναι περισσότερο δάσκαλος παρά ο αναστημένος Υιός του Θεού. Στα τελευταία του έργα ο Τολστόι χαρακτηρίζει τον Σαίξπηρ, και άλλους σπουδαίους συγγραφείς, ως ανήθικους κακογράφους που είναι ενάντια στην θρησκεία, στην εργαζόμενη τάξη και στην ανθρώπινη ανάπτυξη.
Δεν είναι λοιπόν περίεργο που το έργο «Ο Θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» είναι ένα βαθιά θρησκευόμενο μυθιστόρημα αλλά θρησκευτικό με τους όρους του συγγραφέα. Ο πρωταγωνιστής εμφανίζεται ως ανίδεος, πνευματικά κενός ήρωας τον οποίο η μακροχρόνια αρρώστια του τον φέρνει αντιμέτωπο με το νόημα της ζωής και του θανάτου. Το έργο αντιπροσωπεύει μια μικρή αλλά σημαντική τάξη αστών γραφειοκρατών, σημαντικούς για την εποχή εκείνη, των οποίων οι ζωές έχουν απομακρυνθεί από την φύση, την γη και τις πνευματικές και ηθικές αξίες. Αποκαλύπτοντας την φρικτή κενότητα στην ζωή του Ιβάν Ιλίτς, ο Τολστόι εξερευνά τις αυταπάτες, την ανηθικότητα και την αποξένωση από μια ολόκληρη κοινωνική τάξη. Αν και ο πρωταγωνιστής δεν είναι το ίδιο ευφυής με τον δημιουργό του, τελικά συμβιβάζεται με την ιδέα του θανάτου και κερδίζει μια επώδυνη γνώση για το ποιο ήταν το νόημα της ζωής του. Το μυθιστόρημα περιέχει άριστα όλες τις αξίες και τους σκοπούς που ο Τολστόι σκεφτόταν πως πρέπει να έχει η λογοτεχνία.

Ο «Θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» ξεκινάει χρονολογικά από το τέλος της ιστορίας. Μια ομάδα δικαστών βρίσκονται σε ένα ιδιαίτερο δωμάτιο των δικαστηρίων όταν ο Peter Ivanovich, δικαστής και στενός φίλος του Ivan Ilich, ανακοινώνει ότι ο φίλος του απεβίωσε. Ανακουφισμένοι οι δικαστές πως αυτός που πέθανε ήταν ο Ιβάν και όχι οι ίδιοι, σκέφτονται τις προαγωγές και τις μεταθέσεις που θα συμβούν με τον θάνατο του Ιβάν. Το ίδιο απόγευμα ο Peter, φτάνει στο σπίτι του φίλου του για την κηδεία. Αλλά καθώς κοιτάζει το πτώμα του Ιβάν, αισθάνεται δυσάρεστα από την έκφραση της δυσαρέσκειας αλλά και της προειδοποίησης που υπάρχει στο πρόσωπο του νεκρού φίλου του. Η γυναίκα του Ιβάν , η Praskovya, ρωτά τον Peter τι πρέπει να κάνει για να πάρει το μεγαλύτερο μέρος από την σύνταξη του άντρα της. Καθώς ο Peter φεύγει συναντά τoν νοσοκόμο του Ιβάν, Gerasim και καθώς του λέει ότι ο θάνατος του φίλου του είναι λυπηρό γεγονός ξαφνιάζεται από την απάντηση του νέου πως κάποτε όλοι πεθαίνουν.

Η ιστορία γυρίζει πίσω 30 χρόνια και ξεκινά με την αφήγηση της ζωής του Ιβάν. Ο Ιβάν είναι ο δεύτερος από 3 γιούς και είναι , απ’ όλες τις απόψεις, ένας κοινός, συνηθισμένος άνθρωπος. Στα 13 του φοιτά στο Σχολείο του Νόμου  και αφομοιώνει τις αξίες και την συμπεριφορά εκείνων που βρίσκονται στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις. Γίνεται ανακριτής-δικαστής και μετακομίζει σε νέα περιοχή. Παντρεύεται και όλα πάνε καλά μέχρι που η γυναίκα του μένει έγκυος. Η συμπεριφορά της Praskovya, αρχίζει να χαλάει την καθωσπρέπει ζωή που τόσο αγαπάει ο Ιβάν και η κοινωνική του τάξη. Έτσι ο Ιβάν απορροφιέται  από  την εργασία του και απομακρύνεται από την οικογένειά του. Είναι περήφανος γιατί στην δουλειά του μένει ανεπηρέαστος από τα προσωπικά του ενώ στο σπίτι του κρατά μια τυπική συμπεριφορά προς την οικογένειά του. Ο χρόνος περνάει και ο Ιβάν παίρνει συνέχεια προαγωγές. Περιμένει να επιβραβευθεί με την θέση του προεδρεύοντος δικαστή σε κάποια πανεπιστημιακή πόλη αλλά  τον προσπερνούν στην επιλογή. Εξοργισμένος και με μια αίσθηση αδικίας ο Ιβάν παίρνει άδεια και μετακομίζει με την οικογένειά του στο εξοχικό του αδερφού της γυναίκας του. Επειδή ο μισθός του δεν φτάνει για να καλύψει τα έξοδα της οικογένειάς του ταξιδεύει μέχρι την Αγία Πετρούπολη όπου προσπαθεί να βρει θέση με υψηλότερη αμοιβή. Μαθαίνει ότι εξαιτίας μιας αλλαγής στην διοίκηση του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ένας στενός του φίλος αποκτά σημαντική θέση. Ο Ιβάν επικοινωνεί μαζί του και ανταμείβεται με μια υψηλά αμοιβόμενη θέση στην πόλη. Ειδοποιεί την οικογένεια του και παράλληλα ετοιμάζει το νέο τους σπίτι για να τους υποδεχτεί. Κάποια μέρα καθώς σκαρφαλώνει σε μια σκάλα για να κρεμάσει τις κουρτίνες παραπατάει και χτυπάει τα πλευρά του στο παράθυρο. Το χτύπημα δεν είναι σοβαρό και ο Ιβάν είναι ευχαριστημένος με το νέο τους σπίτι.

Εγκαθίσταται με την οικογένεια του και προσπαθούν να γεφυρώσουν το χάσμα στην σχέση τους. Καθώς περνάει ο καιρός αρχίζει να αισθάνεται δυσφορία στην αριστερή πλευρά του και μια ασυνήθιστη γεύση στο στόμα. Καθώς η δυσφορία μεγαλώνει ο Ιβάν νιώθει ενοχλημένος και γίνεται οξύθυμος. Η κατάσταση της υγείας του χειροτερεύει και ένα βράδυ που είναι ξαπλωμένος στο σκοτάδι σκέφτεται για πρώτη φορά τον θάνατο και τρομοκρατείται. Καταλαβαίνει πως η αρρώστια του δεν είναι θέμα υγείας ή αρρώστιας αλλά θέμα ζωής ή θανάτου. Η γυναίκα του δεν καταλαβαίνει και δεν θέλει να καταλάβει τις ανησυχίες του Ιβάν και το μίσος του για αυτήν αρχίζει να μεγαλώνει. Ο Ιβάν καταλαβαίνει πως πεθαίνει αλλά δεν μπορεί να κατανοήσει απόλυτα τι του συμβαίνει. Προσπαθεί να μην σκέφτεται τον θάνατο αλλά αυτός τον έχει στοιχειώσει. Κατά την διάρκεια της αρρώστιας του προσλαμβάνει τον Gerasim ως νοσοκόμο ο οποίος αρχίζει να περνά τις νύχτες του μαζί με τον ετοιμοθάνατο άντρα. Για να απαλύνει τον πόνο του κάθε βράδυ βάζει τα πόδια του άρρωστου στους ώμους του και περισσότερο από κάθε άλλον είναι αυτός που τον συμπονεί και του φέρεται με ειλικρίνεια και εντιμότητα.  Η καθημερινή ζωή του Ιβάν πια είναι μονότονη και οδηγεί στην τρέλα. Καθώς όλοι οι άλλοι γύρω του υποκρίνονται πως είναι απλώς άρρωστος και δεν πεθαίνει, ο Ιβάν σκέφτεται ότι είναι περικυκλωμένος από το ψέμα. Κανείς δεν θέλει να πιστέψει πως πεθαίνει και η οργή του Ιβάν μεγαλώνει. Μόνο ο μικρός γιος του Vasya, εκτός από τον νοσοκόμο του, φαίνεται να τον καταλαβαίνει.

Ένα βράδυ ο Ιβάν ονειρεύεται μια μαύρη τρύπα. Κάποιος τον σπρώχνει βίαια μέσα αλλά εκείνος δεν μπορεί να πέσει. Νιώθει φοβισμένος αλλά ταυτόχρονα τον κατέχει μια επιθυμία να πέσει μέσα. Όταν ξυπνά διώχνει τον Gerasim, και για πρώτη φορά ακούει την φωνή της ψυχής του που του μιλά. Δώδεκα μέρες περνούν και ο Ιβάν δεν μπορεί πια να σηκωθεί από το κρεβάτι. Ξαπλωμένος σκέφτεται τον θάνατο και προσπαθεί να βρει την εξήγηση πίσω από τους πόνους του. Καθώς εξετάζει την ζωή του ο Ιβάν καταλαβαίνει πως όσο περισσότερο κοιτάζει πίσω τόσο περισσότερο βρίσκει την ευτυχία. Ανακαλύπτει πως όσο οι πόνοι του μεγαλώνουν όλο και περισσότερο και γίνονται χειρότεροι έτσι έγινε και με την ζωή του.  Θα υπήρχε μια εξήγηση για την συμφορά που τον βρήκε αν είχε ζήσει άσχημα την ζωή του αλλά απ ότι θυμάται έζησε πάντα σωστά. Έτσι παραιτείται στην άνευ αιτία ιδέα του θανάτου. Τότε ένα βράδυ κοιτώντας τον Gerasim αρχίζει να αναρωτιέται αν όντως έζησε σωστά. Σκέφτεται την μαύρη τρύπα ξανά και την απίστευτη αγωνία που έζησε από την μία φοβούμενος να μην πέσει και από την άλλη γιατί δεν έπεφτε. Η πεποίθηση πως η ζωή του ήταν καλή τον εμποδίζει από το να πέσει αλλά για κάποιο λόγο αρνείται να το πιστέψει πραγματικά.

Ξαφνικά κάποια ΄δύναμη’ χτυπάει τον Ιβάν στο στήθος και στην πλευρά του. Τον ρίχνει μες στην τρύπα και εκεί υπάρχει ένα λαμπερό φως. Την ίδια στιγμή ακουμπά το χέρι του στο κεφάλι του γιου του λυπημένος. Η γυναίκα του πλησιάζει το κρεβάτι, κλαίγοντας και ο Ιβάν λυπάται και γι αυτήν. Καταλαβαίνει πως η ζωή του, η οικογένεια του, οι κοινωνικές επαφές ήταν όλα ψεύτικα. Και τότε μια ανείπωτη χαρά τον πλημμυρίζει. Βγάζει έναν βαθύ αναστεναγμό και γέρνοντας στο πλάι, πεθαίνει.

Πηγές : Biography.com, gradesaver.com, sparknotes.com, wikipedia

Επιμέλεια – απόδοση στα ελληνικά Μαρία Ροδοπούλου