[Μια φευγαλέα ματιά σε πτυχές της φιλοσοφίας του Ε. Καντ] ~ ΑΡΘΡΟ

“If man makes himself a worm he must not complain when he is trodden on.”

O E. Kant (1724 -1804) είναι το κεντρικό πρόσωπο της μοντέρνας φιλοσοφίας. Συνδύασε την μοντέρνα λογική με τον εμπειρισμό, έθεσε θεωρίες και όρους για την φιλοσοφία του 19^ου και 20^ου αιώνα, και εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να ασκεί σημαντική επίδραση στην μεταφυσική, στην επιστημολογία, στην δεοντολογία, την πολιτική φιλοσοφία και σε άλλα πεδία. Η θεμελιώδης ιδέα του Kant στην «κριτική φιλοσοφία» - ειδικά στις 3 Κριτικές του : «Την Κριτική του Καθαρού Λόγου» (1781,1787) ,  «την Κριτική του Πρακτικού Λόγου» (1788) και την «Κριτική της Δύναμης της Κρίσης» - είναι η ανθρώπινη αυτονομία. Υποστηρίζει ότι η ανθρώπινη νόηση είναι η πηγή των γενικών κανόνων της φύσης που δομούν όλες μας τις εμπειρίες και πως η ανθρώπινη λογική θέτει τους ηθικούς κανόνες οι οποίοι είναι το βασικό πιστεύω μας για τον Θεό, για την ελευθερία και την αθανασία. Έτσι λοιπόν η επιστημονική γνώση, η ηθική και η θρησκευτική πίστη είναι αμοιβαίως σταθερά και ασφαλή γιατί όλα εναπόκεινται στα ίδια θεμέλια της ανθρώπινης αυτονομίας η οποία είναι επίσης το οριστικό τέλος της φύσης σύμφωνα με την τελεολογική παγκόσμια άποψη απεικόνισης κρίσης που ο Kant παρουσιάζει για να συνδυάσει τα θεωρητικά με τα πρακτικά μέρη της φιλοσοφικής του θεωρίας (Η Τελεολογία είναι μία φιλοσοφική  ιδέα ότι τα πράγματα έχουν σκοπούς ή αιτίες. Είναι η άποψη ότι οι εξελίξεις οφείλονται στο σκοπό ή το σχεδιασμό ο οποίος εξυπηρετείται από αυτές)

Μικρό τμήμα της Κριτικής του Καθαρού Λόγου του Kant αφιερώνεται στην εισαγωγή στην Υπερβατική αισθητική  ενώ στη συνέχεια ένα φανερά ογκωδέστερο τμήμα του έργου παρουσιάζει την Υπερβατική Διαλεκτική. H Υπερβατική Διαλεκτική δεν είναι ακατάληπτη. Αν και το αντικείμενο που καλείται να μελετήσει αυτός ο επιστημονικός κλάδος είναι υπερβατικό στη φύση του, είναι μια υπερβατική οντότητα, είναι ένα υπερβατικό κάτι, ωστόσο το αποτέλεσμα των ερευνών αυτής της επιστήμης είναι σαφές. Η μέθοδός του είναι η υπερβατική, που αντιτίθεται στην εμπειρική. Θα αναζητήσει τις a priori προϋποθέσεις που καθιστούν δυνατό ένα αντικείμενο γνώσης και του εξασφαλίζουν ένα χαρακτήρα αναγκαιότητας. Κάθε a priori στοιχείο είναι υπερβατικό (υπερβατικό είναι κάτι που βρίσκεται έξω από τα στοιχεία της γνώσης. Ο Πλάτωνας υποστήριζε την a priori γνώση, θεωρώντας ότι η ψυχή έχει την γνώση και την αλήθεια πριν την γέννηση). Ο Kant δέχτηκε το Θεό ως Ιδέα του Λόγου στο πλαίσιο της αναγκαίας ολότητας που ζητά η ανθρώπινη γνωστική ικανότητα. Οι Ιδέες υπάρχουν a priori αλλά οι ίδιες δεν είναι ποιοτικά γνώσιμες. Η ουσία των πραγμάτων έγκειται στον κόσμο των νοουμένων, η γνώση μας αδυνατεί να τις προσεγγίσει και ο ίδιος ο Θεός ως Ιδέα παρουσιάζεται στην πράξη ως «αίτημα του Πρακτικού Λόγου».

«Η θρησκεία στα όρια της Κοινής Λογικής»
Το δοκίμιο είναι μια παθιασμένη δήλωση του Kant για την ώριμη φιλοσοφία της θρησκείας. Όπως φαίνεται και από τον τίτλο, ο Kant πιστεύει ότι η θρησκευτική εμπειρία κατανοείται καλύτερα μέσω του ορθολογισμού, ένα σημαντικό φιλοσοφικό ρεύμα τον 18^ο, 19^ο και 20^ο αιώνα το οποίο υποστηρίζει πως ορισμένα πράγματα τα ξέρουμε ενστικτωδώς και όχι μέσω της εμπειρίας και μπορούμε να προσδιορίσουμε απόλυτη και βέβαιη αλήθεια στηριζόμενοι σε αυτήν την ενστικτώδη γνώση. Στο συγκεκριμένο δοκίμιο, ο Kant εξερευνά την γνησιότητα της θρησκευτικής εμπειρίας. Υποστηρίζει πως η οργανωμένη θρησκεία πολλές φορές εμποδίζει την γνήσια, θρησκευτική εμπειρία, απειλώντας έτσι την ηθική ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Αυτή η θέση επεκτείνεται σε 4 μέρη.

Στο πρώτο μέρος, ο Kant συζητά το αν η ανθρώπινη φύση είναι εγγενώς κακή ή εγγενώς καλή. Πιστεύει ότι υπάρχει η προδιάθεση για καλή συμπεριφορά η οποία προέρχεται από τρεις ενστικτώδεις ορμές : συνέχιση του είδους, σταθερές σχέσεις με άλλους, συνεχής αναζήτηση για το νόημα της ύπαρξης και στην συνέχεια ο σεβασμός στον ηθικό κώδικα. Ο Kant πιστεύει ότι εκτός από την κλίση μας για το καλό έχουμε ταυτόχρονα και μια ροπή προς το κακό ή προς την ανήθικη συμπεριφορά. Ο Kant προτείνει να εξετάσουμε το κακό σφαιρικά σε όλο τον κόσμο για να καταλάβουμε την θέση που παίρνει. Η κατάσταση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής θα πείσει τους σκεπτικιστές πως η ανθρωπότητα έχει ανάγκη από την ανάπτυξη της ηθικής.

Στο δεύτερο μέρος ο Kant υποστηρίζει πως είναι πιθανό να γίνουμε καλοί αν ακολουθήσουμε το παράδειγμα του Ιησού Χριστού, ο οποίος αντιστάθηκε στους πειρασμούς και εάν προχωρήσουμε σε μια γνήσια αλλαγή της συμπεριφοράς μας.
Στο τρίτο μέρος ο Kant λέει πως είναι δυνατόν να δημιουργηθεί μια κοινωνία η οποία υιοθετεί μια ηθική συμπεριφορά. Μια τέτοια κοινωνία θα μιμηθεί την ιδανική ‘αόρατη εκκλησία’, μια σχέση των ατόμων που θα έχουν αφιερώσει την ζωή τους στην ηθική. Ο Kant λέει πως οι τελετουργίες και τα επαγγέλματα της πίστης δεν είναι βασικά για την εγκαθίδρυση μιας αληθινής, ηθικής και θρησκευτικής κοινωνίας. Μπορούμε να γνωρίζουμε το καθήκον μας να τηρούμε τον ηθικό κώδικα χωρίς την βοήθεια των θαυμάτων ή των κοινών θρησκευτικών καθηκόντων.

Στο τέταρτο μέρος, ο Kant συνεχίζει να κριτικάρει συγκεκριμένες πλευρές της οργανωμένης θρησκείας. Υποστηρίζει πως η ύπαρξη τόσο πολύ οργανωμένης θρησκείας δεν βοηθάει τους ανθρώπους να βελτιώσουν την ηθική τους θέση. Τα ξόρκια, τα επαγγέλματα της πίστης ακόμα και η συνεχής συμμετοχή στις θρησκευτικές λειτουργίες δεν μπορούν να μετατρέψουν το ανήθικο σε ηθικό.


 

Πηγές Plato.stanford.edu, sparknotes.com, βικπαίδεια, kykkos,org

Επιμέλεια – απόδοση στα ελληνικά Μαρία Ροδοπούλου