[Το Είναι και το Μηδέν] του Jean-Paul Sartre ~ ΑΡΘΡΟ

«everything has been figured out except how to live” Jean-Paul Sartre


Ο Jean-Paul Charles Aymard Sartre γεννήθηκε το 1905 στο Παρίσι και απεβίωσε σε ηλικία 75 ετών το 1980.  Εκτός από την φιλοσοφία, ο Sartre επίσης έγραψε μυθιστορήματα , διηγήματα, θεατρικά έργα και υπήρξε κριτικός λογοτεχνίας.  Η άνοδος του ναζισμού και ο Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος τον έκαναν να ενδιαφερθεί ενεργά και για τα πολιτικά ζητήματα.Πήρε μέρος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όπου είχε πιαστεί αιχμάλωτος από τους Γερμανούς. Φυλακίστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης έως το 1941 όπου και ελευθερώθηκε.
Το 1964 αρνήθηκε το βραβείο Νόμπελ λέγοντας ότι τέτοια βραβεία βαρύνουν υπερβολικά ένα συγγραφέα. Από το 1925 συζούσε με την Σιμόν Ντε Μπωβουάρ χωρίς να παντρευτούν ποτέ αφού θεωρούσαν τον αστικό γάμο ως καθαρά σύμβαση.

Σκιαγράφηση του «Το Είναι και το Μηδέν»

Οι φιλοσοφικές ιδέες του Sartre διαμορφώθηκαν αρχικά από την επίδραση της φαινομενολογίας του Χούσσερλ . Πρόκειται για εκείνο το φιλοσοφικό ρεύμα που, με σημείο εκκίνησης την εμπειρία των φαινόμενων (αυτό που αποτυπώνεται ως συνειδητή εμπειρία), επιχειρεί να εξαγάγει τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της εμπειρικής διαδικασίας και την οντότητα των εμπειριών μας. Το σημαντικότερο όμως φιλοσοφικό έργο του Sartre «Το Είναι και το Μηδέν», συνδέεται με τον υπαρξισμό και σημειώνει το πέρασμα από την ψυχολογική έρευνα σε μια υπαρξιστική οντολογία. Στο συγκεκριμένο βιβλίο ο Sartre διαφωνεί με την θέση του Kant “noumenon”  που υποστήριζε ότι δεν υπάρχει άμεσος τρόπος να αντιληφθούμε τον εξωτερικό κόσμο και ότι όλοι έχουμε πρόσβαση στις ιδέες μας για τον κόσμο συμπεριλαμβάνοντας και αυτό που μας λένε οι αισθήσεις μας. Ο Kant έκανε τον διαχωρισμό μεταξύ φαινόμενων, τα οποία είναι η αντίληψη μας το πώς τα πράγματα είναι ή πως εμφανίζονται σε μας και στο «noumenon» όπου τα πράγματα είναι όπως πραγματικά είναι για τα οποία εμείς δεν έχουμε καμία γνώση.  Ο Sartre υποστήριξε πως η εμφάνιση ενός φαινόμενου είναι αγνή και απόλυτη. Το noumenon δεν είναι απροσπέλαστο, απλά δεν υπάρχει. Αυτό που βλέπουμε είναι η μόνη πραγματικότητα. Από αυτό το σημείο εκκίνησης ο Sartre υποστηρίζει πως ο κόσμος μπορεί να ειδωθεί ως μια άπειρη σειρά πεπερασμένων εμφανίσεων. Κάτω από αυτήν την λογική καταργεί την δυαδικότητα, ιδιαίτερα την δυαδικότητα που φέρνει σε σύγκριση το μέσα και το έξω κάποιου αντικειμένου. Ό, τι βλέπουμε, αυτό είναι (ή ότι εμφανίζεται είναι ό, τι γνωρίζουμε). Ο Sartre περιγράφει την δυαδική διάκριση που κυριαρχεί τα πάντα στο «Το Είναι και το Μηδέν» : η διάκριση μεταξύ του ασυνείδητου όντος και του συνειδητού όντος. Το ασυνείδητο είναι συμπαγές και δεν έχει την δυνατότητα να αλλάξει και επίσης αγνοεί τον εαυτό του. Το συνειδητό έχει την γνώση της ύπαρξης αλλά είναι ατελές. Για τον Sartre η απροσδιόριστη, η μη ορισμένη φύση είναι αυτή που καθορίζει τον άνθρωπο. Αφού το συνειδητό στερείται την προκαθορισμένη ουσία, αναγκάζεται να δημιουργήσει τον εαυτό του από το μηδέν. Για τον Sartre το μηδέν είναι το καθοριστικό χαρακτηριστικό για το συνειδητό. Ένα δέντρο είναι ένα δέντρο και στερείται της δυνατότητας να αλλάξει ή να δημιουργηθεί ως ον. Ο άνθρωπος όμως κάνει τον εαυτό του να πράττει μες στον κόσμο. Αντί να υπάρχει ως απλό ον, όπως κάνει το ασυνείδητο, ο άνθρωπος, ως συνειδητό όν, πρέπει να θέσει σε κίνηση την ύπαρξή του.

Στην συνέχεια ο Sartre παρουσιάζει την συνυφασμένη αλήθεια ότι το συνειδητό έχει νόημα μόνο μέσω της διαρκής ‘επιδρομής’ στο άγνωστο μέλλον. Με άλλα λόγια ο άνθρωπος δεν είναι βασικά αυτό που κάποιος μπορεί να τον περιγράψει στο παρόν. Για παράδειγμα, εάν είναι δάσκαλος, δεν είναι δάσκαλος με τον τρόπο που είναι ένας βράχος το οποία είναι ασυνείδητο όν. Στην πραγματικότητα ο άνθρωπος δεν είναι ουσία όσο και αν προσπαθεί σκληρά να αποκτήσει ‘αυτό-ουσία’. Ο τρόπος με τον οποίο μεταφράζει το παρελθόν του και βλέπει το μέλλον του είναι από μόνο του μια σειρά επιλογών. Ακόμα και αν για ένα άτομο μπορεί να ειπωθεί ότι έχει βέβαιη σωματική φύση, όπως π.χ μια καρέκλα, το άτομο παρόλα αυτά προβάλει τον εαυτό του αποδίδοντας νόημα ή παίρνοντας νόημα από, τα σταθερά χαρακτηριστικά του και τοιουτοτρόπως τα καταργεί. Το παράδοξο εδώ είναι σπουδαίο. Το συνειδητό, προσπαθώντας να γίνει ένα με το ασυνείδητο, επιβάλλει την υποκειμενικότητα του στην αντικειμενικότητα του άλλου. Το συνειδητό έχει επίγνωση αλλά την ίδια στιγμή που η επίγνωση κάνει την ίδια την ύπαρξή της μια ερώτηση, το ασυμβίβαστο χάσμα μεταξύ του ασυνείδητου και του συνειδητού επιβεβαιώνεται. «Το Μηδέν βρίσκεται κουλουριασμένο στην καρδιά του όντος – σαν ένα σκουλήκι» «Πρέπει να είμαι χωρίς τύψεις ή χωρίς μεταμέλεια όπως είμαι και χωρίς δικαιολογία. Από την στιγμή που έγινα όν, κουβαλώ το βάρος του κόσμου μόνος μου χωρίς καμιά βοήθεια, βρισκόμενος σε ένα κόσμο για τον οποίο φέρω αποκλειστικά την ευθύνη χωρίς να είμαι στην θέση, ό, τι και να κάνω, να αποκολλήσω τον εαυτό μου από αυτήν την ευθύνη έστω και για ένα λεπτό»

 
Jean-Paul Sartre «Being and nothingness”


πηγή sparknotes.com, wikipedia

επιμέλεια – απόδοση στα ελληνικά Μαρία Ροδοπούλου