Τα Παιδικά Χρόνια του Ιβάν [Α. Ταρκόφσκι]

[ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ] ΤΕΥΧΟΣ 15

Τα Παιδικά Χρόνια του Ιβάν - Αντρέι Ταρκόφσκι (1962)

κείμενο του Γιώργου Ρούσσου

Αντρέι Ταρκόφσκι (1962)

«Χωρίς τα “Παιδικά χρόνια του Ιβάν”, ούτε θα μάθαινα πώς να κάνω κάτι, ούτε και θα έκανα τίποτα τελικά.»

 Σεργκέι Παρατζάνοφ

"Τα Παιδικά Χρόνια του Ιβάν", είναι ουσιαστικά η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Αντρέι Ταρκόφσκι. Περιγράφει τη ζωή του 12χρονου Ιβάν στο Ανατολικό Μέτωπο, καθώς ύστερα από την απώλεια των γονιών του η εκδίκηση και ο πόλεμος αποτελεί γι' αυτόν τη μόνη επιθυμητή πραγματικότητα. Η ικανότητά του να ξεγλιστράει μέσα στις εχθρικές γραμμές τον κάνει χρήσιμο στο στρατό, αλλά οι αποστολές του γίνονται ολοένα και πιο επικίνδυνες κι έτσι απομακρύνεται από την πρώτη γραμμή. Ο Ιβάν αντιστέκεται και πείθει τους ανωτέρους του να τον αφήσουν να εκτελέσει μια τελευταία αποστολή.

Η πρώτη ταινία του Ταρκόφσκι, είναι βασισμένη στο αντιπολεμικό διήγημα του Βλαντιμίρ Μπογκομόλοφ και πιστοποιεί την ύπαρξη ενός ρωσικού νέου κύματος που θέλει να διαφοροποιηθεί ριζικά από το κυρίαρχο μοντέλο του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, που επικρατούσε μέχρι τότε.

Η γερμανική εισβολή στη Ρωσία θα επηρεάσει τη ζωή του δωδεκάχρονου Ιβάν. Η οικογένειά του θα σκοτωθεί απ’ τον εχθρό και ο Ιβάν, ζητώντας εκδίκηση θα διεισδύσει στο σοβιετικό στρατό σαν παρτιζάνος. "Τα Παιδικά Χρόνια του Ιβάν" είναι στο σύνολο της, μια τραγική ιστορία που περιγράφει μια χαμένη παιδική ηλικία. Χωρίς όμως τις συνηθισμένες εύκολες μελοδραματικές ψευτοσυγκινήσεις, ανάλογων ταινιών. Ο ήρωας μας, είναι ένα βασανισμένο παιδί, που ο πόλεμος στερεί απ’ όλες τις χαρές της ζωής και κυρίως την τρυφερότητα της παιδικής ηλικίας. Ο Ταρκόφσκι τονίζει ακριβώς αυτή την απάνθρωπη φύση του πολέμου, αντιπαραθέτοντάς τον με τη Φύση, με τα παιδικά όνειρα, τις χαρές της καθημερινής ζωής που μοιραία, είναι πλέον παρελθόν για τον μικρό Ιβάν.

Η ταινία μας, αν και γυρίστηκε το 1962, αποτελεί παράδειγμα σκηνοθετικής τελειότητας. Χωρίς να έχει χάσει στο παραμικρό τη δύναμη και την αμεσότητά της, παραμένει πάντα επίκαιρη. Είναι χαρακτηριστικές οι σεκάνς του ονείρου, όπου είναι ιδιαίτερα ισχυρές με τον τρόπο που παρουσιάζουν την ιστορία αλλά και την κατάσταση στο μυαλού του νεαρού Ιβάν. Η ερμηνεία του μικρού Nikolay Burlyaev, ως Ιβάν, είναι εξαιρετική όπως βέβαια και το μοντάζ και η φωτογραφία. Στοιχεία που θα συνοδεύσουν τον Αντρέι Ταρκόφσκι, σε όλη τη διάρκεια της κινηματογραφικής του πορείας.

Η ταινία, "Τα Παιδικά Χρόνια του Ιβάν", αν και όπως είπαμε είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Αντρέι Ταρκόφσκι, αποτελεί ένα παράδειγμα σκηνοθετικής τελειότητας. Συστηνόμενος στο κοινό και παράλληλα αποδεικνύοντας για πρώτη φορά ο Tαρκόφσκι, πως είναι σε θέση, μέσα από μια σχετικά απλή ιστορία, να χτίσει ένα μυθοπλαστικό σύμπαν, με προφανείς αναφορές μεταξύ άλλων, στον Χριστιανισμό. Το συγκεκριμένο φιλμ, αποτελεί μια συναρπαστική εισαγωγή στις βασικές θεματικές και τεχνικές του σκηνοθέτη, που θα τον ακολουθήσουν στο σύνολο τις ιδιαίτερης φιλμογραφίας του. Το λυρικό, ιμπρεσιονιστικό του στιλ τίθεται σε πλήρη εφαρμογή και αφήνει κατά μέρος τη γραμμική εξέλιξη του χρόνου χάριν της απρόσκοπτης ροής των ψυχικών, εσωτερικών καταστάσεων. Οπτικά μοτίβα όπως το νερό και τα άλογα που εμφανίζονται συχνά πυκνά, στο έργο του σκηνοθέτη, χρησιμοποιούνται με μοναδικό τρόπο, για να εκφράσουν εν τέλει, τη βαθιά σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση. Παραμένει μια ταινία πρωτόλειο και σήμα κατατεθέν, ενός σκηνοθέτη το έργο του οποίου είναι κατ’ εξοχήν προσωπικό.

Ο Αντρέι Ταρκόφσκι (Andrei Tarkovsky), ανήκει στην μικρή κατηγορία εκείνων των σκηνοθετών, που παρουσιάζουν στο κοινό μία ταινία, όταν έχουν πραγματικά κάτι να πουν. Οι δημιουργίες του, είναι απόρροια της ανάγκης του για έκφραση και επικοινωνία με τον κόσμο. Δυστυχώς όμως, θα προλάβει  να μας παρουσιάσει, ολοκληρωμένες, μόλις εφτά, μεγάλους μήκους ταινίες του. Ωστόσο, ήταν κάτι παραπάνω από αρκετές, για να τον προσθέσουν για πάντα, στο πάνθεον εκείνων που επηρέασαν όσο λίγοι, την ύπαρξη και την εξέλιξη της ίδια της 7ης Τέχνης.

Γεννημένος στις 4 Απριλίου του 1932, στην πόλη Ζαβράγιε της Ρωσίας, ο Αντρέι, ήταν γιος του ποιητή Αρσένι Ταρκόφσκι. Το 1956 εισέρχεται στην περίφημη κινηματογραφική σχολή της Μόσχας VGIK και παρακολουθεί μαθήματα, με δάσκαλο τον σπουδαίο σκηνοθέτη Μιχαήλ Ρομ (Αληθινός Φασισμός - 1965). Συμμαθητής του ήταν ο Γεωργιανός Σεργκέι Παρατζάνωφ (Shadows of Forgotten Ancestors - 1965).

Η διεθνής αναγνώριση για τον Ταρκόφσκι έρχεται πολύ γρήγορα. Από την πρώτη κιόλας μεγάλου μήκους ταινία του "Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν", η οποία κερδίζει τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας (1962). Επτά χρόνια αργότερα προκαλεί και πάλι το ενδιαφέρον των κινηματογραφόφιλων, με την ταινία του Αντρέι Ρουμπλιόφ, που λόγω του χριστιανικού της θέματος αντιμετωπίζεται με εχθρότητα από το σοβιετικό

 καθεστώς και απαγορεύεται για δύο χρόνια.

«Είμαι χαμένος. Δεν μπορώ να ζήσω στη Ρωσία, αλλά ούτε μακριά από αυτήν», έγραφε το 1983 στο ημερολόγιό του. Βρισκόταν στην Ιταλία για τις ανάγκες της ταινίας του "Νοσταλγία". Εγκαθίσταται μόνιμα αρχικά στη γειτονική χώρα και στη συνέχεια στη Γαλλία. Η τελευταία του ταινία "Η Θυσία", γυρίστηκε στη Σουηδία το 1986 και κερδίζει τρία βραβεία στις Κάννες. Στις 29 Δεκεμβρίου 1986 άφησε την τελευταία του πνοή στο Παρίσι, χτυπημένος από την επάρατη νόσο.

Πίστευε ότι το κύριο χαρακτηριστικό του κινηματογράφου είναι ο μετασχηματισμός της ανθρώπινης εμπειρίας του χρόνου. Το αμοντάριστο υλικό, έλεγε, καταγράφει τον πραγματικό χρόνο. Γι' αυτό χρησιμοποιούσε το αργό ρυθμό και τα μεγάλα πλάνα, για να δώσει στον θεατή την αίσθηση του χρόνου που περνά και χάνεται, αλλά και να αναδείξει την ιδιαιτερότητα της κάθε στιγμής. Τη θεωρία του για τη «γλυπτική του χρόνου» ανέπτυξε στις ταινίες του: Ο Καθρέπτης (1975) και Στάλκερ (1979).

Ο Ταρκόφσκι δεν θεωρούσε ο ίδιος, πως ήταν ο σκηνοθέτης που δημιουργούσε αλληγορίες ή σύμβολα. Μιλούσε με τις εικόνες. Στο ημερολόγιό του αναφέρει ότι ο συμβολισμός είναι ένα δείγμα φθοράς, υποστηρίζοντας την ανάγκη χρήσης ισχυρών εικόνων στην τέχνη. «Η εικόνα είναι σαν ένας σβώλος ζωής», έγραφε χαρακτηριστικά.

«Η ανακάλυψη του πρώτου φιλμ του Ταρκόφσκι ήταν για μένα ένα θαύμα. Βρέθηκα να στέκομαι μπροστά σε μια πόρτα κρατώντας το κλειδί που ποτέ κανένας δεν μου είχε δώσει. Για μένα, ο Ταρκόφσκι είναι ο μεγαλύτερος, είναι αυτός που εφηύρε μια νέα γλώσσα, πιστή στην φύση του κινηματογράφου, καθώς συλλαμβάνει την ζωή ως αντανάκλαση, την ζωή ως όνειρο.»

Ίνγκμαρ Μπέργκμαv

σοδειά [κινηματογράφος] 

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΘΕΞΗ

ΑΡΧΕΙΟ ΤΕΥΧΩΝ