Lars von Trier

Το να προκαλέσεις θεωρώ ότι είναι το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο, δεν αποτελεί όμως τη βάση για να κάνεις σημαντική τέχνη και δεν αφορά τη δική μου δουλειά. Αν προκαλώ κάποιον, άλλωστε, αυτός είναι μόνο ο εαυτός μου. Κηρύττω διαρκώς τον πόλεμο σ’ εμένα τον ίδιο, στον τρόπο με τον οποίο μεγάλωσα, στις προσωπικές μου αξίες. 

Lars von Trier

Ο Trier μεγάλωσε στην Κοπεγχάγη των μεταβατικών κοινωνικοπολιτικά δεκαετιών του ’50 και του ’60, στο μέσο μιας οικογένειας, η οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, στερούνταν συναισθημάτων, θρησκείας και της όποιας ευχαρίστησης. Οι γονείς του, επιχείρησαν να μεταδώσουν την ηδονή της απόλυτης ελευθερίας, χωρίς να μπορούν να φανταστούν ότι ίσως η υπερβολική ανεξαρτησία που του προσέφεραν θα βάρυνε τους εύθραυστους παιδικούς ώμους του μ’ ένα αίσθημα κενού. Δεν υπήρχαν καθόλου κανόνες, γεγονός που δημιουργούσε προβλήματα. Έπρεπε να πιέζω εγώ τον εαυτό μου να ασχοληθώ με τα διαβάσματα ή ακόμη και να πηγαίνω καθημερινά στο σχολείο, γιατί κανένας από τους γονείς μου δεν ήταν διατεθειμένος να μου υποδείξει τι ήταν σωστό και τι όχι.

Το 1984, ένα μόλις χρόνο μετά την αποφοίτησή του από τη Δανέζικη Σχολή Κινηματογράφου, ο Trier ολοκλήρωσε την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία. Μιλάμε βεβαίως για το ”Στοιχείο του Εγκλήματος – The Element of Crime”. Ένα φιλμ στο οποίο μαθαίνουμε, με αναδρομή στο παρελθόν, πως ο επιθεωρητής της αστυνομίας κ.Φίσερ, που βρίσκεται τώρα στην Αίγυπτο υποφέροντας από πονοκεφάλους, είχε υποστεί στην Ευρώπη μια τρομερή τρομακτική εμπειρία.

Μέσω της ψυχανάλυσης επιστρέφει πίσω στο χρόνο πριν από δυο μήνες. Τότε δηλαδή που του είχε ανατεθεί να διερευνήσει τους παράξενους και τελετουργικούς φόνους μικρών κοριτσιών. Απευθύνεται έτσι, στον παλιό του δάσκαλο και βαθμιαία εμπλέκεται και ο ίδιος... Κορυφαίο φιλμ νουάρ, το πρώτο της τριλογίας της “ύπνωσης” για τη θνήσκουσα Ευρώπη, που με εκπληκτικές τεχνικές αναφέρεται σε μια γηραιά ήπειρο νεκρή και γεμάτη φθορά. Ατμόσφαιρα απόκοσμη, με ύφος στιλιστικό αλλά παράλληλα μεταμοντέρνο. Φιλμ που ταξίδεψε τον δημιουργό του μέχρι τις Κάννες, χαρίζοντας του ένα βραβείο τεχνικού επιτεύγματος και ξεκινώντας το μακροχρόνιο φλερτ του Δανού καλλιτέχνη μ’ ένα από τα πιο σημαντικά κινηματογραφικά φεστιβάλ. 

Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Trier μας παρουσιάζει το “Epidemic”. Ίσως το πιο παρεξηγημένο κομμάτι της “ευρωπαϊκής” τριλογίας του. Κεντρική ιδέα και πάλι η Ευρώπη, που αποσυντίθεται καθώς φθίνει. Αυτοαναφορά, σαρκασμός κι αλληγορία διπλής κατεύθυνσης περιστρέφονται γύρω από την ευφυή ιδέα της κατασκευής ταινίας μέσα σε ταινία. Η τριλογία ολοκληρώνεται το 1991, με το υποβλητικό “Europa”. Ο ήρωάς μας, ένας φιλήσυχος και αφελής Αμερικανός, γερμανικής καταγωγής, εγκαθίσταται στη μεταπολεμική Γερμανία, εργαζόμενος ως σιδηροδρομικός υπάλληλος. Εκεί γνωρίζει και ερωτεύεται μια μυστηριώδη γυναίκα με ύποπτες διασυνδέσεις. Μια εφιαλτική ταινία, η οποία ξεδιπλώνει σταδιακά τους ρυθμούς της, αφήνοντας την εξωπραγματική αίσθηση πως ό,τι συμβαίνει μπορεί μεν να ανήκει στη σφαίρα του φανταστικού, χωρίς όμως αυτό να στερεί τίποτα, από τη δύναμη της αλη-θοφάνειάς της.Λαβυρινθώδης και σκοτεινή, αιχμαλωτίζει το υποσυνείδητο, αναζητώντας την ευθύνη για την παρακμή ενός κόσμου που προχωρά στη νέατάξη πραγμάτων, στιγματισμένος ωστόσο ακόμα, από το νοσηρό παρελ-θόν του. Κι όλα αυτά, υπό τους ήχους, ενός υπέροχου soundtrack. Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Trier υπέγραψε μια ανορθόδοξη αλλά μαγική εκδοχή της “Μήδειας”, για λογαριασμό της μικρής οθόνης και ολοκλήρωσε μία αν μη τι άλλο “παράξενη” τηλεοπτική σειρά, το “Kingdom”. Την ίδια περίοδο, αποφάσισε να ενώσει τις δυνάμεις του με τον παραγωγό Πέτερ Άλμπεκ Τζένσεν και να ιδρύσουν τη δική τους εταιρεία, την Zentropa, ένα καταφύγιο ανεξάρτητης έκφρασης και πλήρους ελευθερίας για οποιονδήποτε σκηνοθέτη το είχε ανάγκη. Καθώς όμως τα καλλιτεχνικά κατορθώματα του δημιουργού άρχισαν να υπερβαίνουν τα σύνορα της χώρας του, μεθοδικά ξεκίνησε να χτίζεται και η φήμη ενός εύθραυστου ψυχολογικά και φορτωμένου άγχη ανθρώπου, ο οποίος φοβάται τα αεροπορικά ταξίδια, παλεύει καθημερινά με τις άφθονες νευρώσεις του και έρχεταιτακτικά αντιμέτωπος με την κατάθλιψη.

Φτάνουμε έτσι στο 1996 και ο Trier μας παραδίδει ίσως την καλύτερη δη-μιουργία του. Μιλάμε φυσικά για το “Δαμάζοντας τα Κύματα” εκεί όπου ο καλλιτέχνης επαναπροσδιορίζει την έννοια του μελοδράματος. Ξεκινώντας, πειραματιζόμενος με το ύφος και την ατμόσφαιρα – η κάμερα στο χέρι του διευθυντή φωτογραφίας Ρόμπι Μίλερ κάνει θαύματα – συνεχίζει μέχρι τα θεμέλια του κλασικού love story, για να το μεταμορφώσει σε μια μεταφυσική παραβολή γύρω από τη δύναμη της αγάπης και της θυσίας. Το “Δαμάζοντας τα Κύματα” είναι και το εναρκτήριο μέρος μιας τριλογίας, αφιερωμένης σε μαρτυρικές φιγούρες γυναικών, η οποία θα ολοκληρωθεί με τους “Ηλίθιους” (1998 – δεύτερη ταινία του κινήματος “Δόγματος 95”) και το “Χορεύοντας στο Σκοτάδι” (2000), υπέροχο αλλά συνάμα συναισθηματικά εξοντωτικό φιλμ, μ’ ένα ρεσιτάλ ερμηνείας από την Bjork και μία ακόμη επιβράβευση στις Κάννες. 2003 και ο Trier μας παρουσιάζει το “Dogville”, που παράλληλα είναι και η απαρχή μιας ακόμα τριλογίας, η οποία όμως έμελλε να μείνει ανολοκλήρωτη. Κι ενώ τον κατηγορούν για αντιαμερικανισμό, το 2005 μας παρουσιάζει το “Manderlay”, με το τρίτο και τελευταίο μέρος που θα άκουγε στο όνομα “Wasington” να μην υλοποιείται ποτέ… Προσπαθώντας να εξορκίσει το δημιουργικό αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει, γράφει εν τάχει μια εκκεντρική σατιρική κωμωδία το “The Boss of it All” (2006), κοντά στις αρχές του “Δόγματος”. 

Κλείνοντας, δε θα μπορούσαμε να παραλείψουμε την τελευταία του δημιουργία, το αμφιλεγόμενο “Αντίχριστο”. Γουίλεμ Νταφόε και Σαρλότ Γκένσμπουργκ, υποδύονται ένα “πολιτισμένο” ζευγάρι (ο σύζυγος είναι ψυχαναλυτής και η σύζυγος, φεμινίστρια συγγραφέας), που υποφέρει μετά το θάνατο του μικρού παιδιού τους. Ταινία που δίχασε κοινό και κριτικούς, όπου κι αν προβλήθηκε. Ένα είναι το σίγουρο όμως, ότι το σινεμά ενός από τους μεγαλύτερους εν ζωή σκηνοθέτες, εξακολουθεί να συνεπαίρνει, να αναστατώνει και να εξοργίζει. Σε καμιά περίπτωση όμως, δεν αφήνεται να περάσει απαρατήρητο. 

   Είναι πολύ πιο σημαντικό να εφευρίσκουμε τρόπους ώστε να εξερευνούμε ολοένα και περισσότερες δυνατότητες που προσφέρει ο κινηματογράφος ως τέχνη, αντί να σκαρφιζόμαστε ανόητους τρόπους για να φέρουμε τον κόσμο πάση θυσία στο σινεμά… Lars von Trier

άρθρο του Γιώργου Ρούσσου

εδημοσιεύθη στη σοδειά τχ.4