[Ο Χρυσός Σκαραβαίος] του Έντγκαρ Άλλαν Πόε

 Μετάφραση Π. Ακριβός
Επιμέλεια – εισαγωγή Αλέξανδρος Μωραΐτης

Εκδόσεις Ερατώ

Ο Χρυσός Σκαραβαίος, το διήγημα το οποίο χάρισε στον Έντγκαρ Άλλαν Πόε την μεγάλη του φήμη – στην Αμερική τουλάχιστον – πριν η ευρωπαϊκή διανόηση, με επικεφαλής τον Σαρλ Μπωντλαίρ, τον ενσωματώσει στις προδρομικές φυσιογνωμίες του συμβολισμού, παραμένει ένας μεγάλος άλυτος γρίφος, ένας γρίφος μέσα σε ένα γρίφο. Το πρόβλημα που εισηγείται το διήγημα λύνεται βέβαια από τον ίδιον τον αφηγητή. Όμως το πρόβλημα της γραφής του είναι κάτι που δεν μπόρεσε – ή δεν θέλησε – να το αγγίξει κανείς. Όλοι αρκέστηκαν να πάρουν από τον μεγάλο ποιητή, πεζογράφο, κριτικό και φιλόσοφο αυτό που θα τους χρησίμευε στην ανάπτυξη του δικού τους έργου.

Στην προκειμένη περίπτωση ο Χρυσός Σκαραβαίος θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα παιχνίδι στο πλαίσιο των δημοσιογραφικών τάσεων ή των βιοποριστικών αναγκών του Πόε (κέρδισε με την δημοσίευσή του 100 απαραίτητα γι’ αυτόν δολλάρια). Θα ήταν αφέλεια όμως να πιστέψει κανείς πως ένας «δαιμονισμένος» δημιουργός όπως εκείνος, δεν θα κωδικοποιούσε ακόμη και σε ένα διήγημα μυστηρίου μια μεγάλη ιδέα.

Υπόθεση

Ένας άνθρωπος με οικογενειακές παραδόσεις και μεγάλη περιουσία, χάνει τα πάντα. Μια μέρα βρίσκει ένα εντυπωσιακό έντομο. Κάτι μέσα του – ο πρωτόγονος εαυτός του, αυτός που καλά-καλά δεν ξέρει να μιλά, αυτός που δεν πρέπει να τον παίρνει κανείς στα σοβαρά, ο νέγρος υπηρέτης- του λέει πως το έντομο είναι «μαγικό», χρυσό και επικίνδυνο. Δεν το πιστεύει αλλά δεν μπορεί να ησυχάσει. Προσπαθώντας να ξεπεράσει την ανησυχία του, πληροφορεί ένα «λογικό» και «σοβαρό» φίλο του για τις αστειότητες του πρωτόγονου εαυτού του και κάνει χρήση των καλλιτεχνικών του ικανοτήτων για να του δείξει το έντομο στην πραγματικότητα. Ο «λογικός» φίλος του – ο «λογικός» εαυτός του δηλαδή – δεν βλέπει κανένα έντομο αλλά ένα ‘άλλο’ ίχνος.  Και όμως – λογικός άνθρωπος (ένα Υπερεγώ ισχυρό) – ανθίσταται μέχρι και πάνω από τον λάκκο που σκάβουν για τον θησαυρό. Ο Λεγκράν – ο ήρωας ασθενής – είναι πια υποχρεωμένος να παραδεχθεί πως τα πράγματα δεν είναι καθόλου όπως νομίζει πως είναι. Ακολουθεί τους συνειρμούς του και φθάνει μέχρι την ανακάλυψη του πραγματικού αντικειμένου της επιθυμίας του, του πραγματικού προβλήματος του : θέλει πίσω την περιουσία του και την οικογενειακή του παράδοση. Ίσως φαίνεται λίγο περίεργο να έχει ανακαλύψει ο Πόε τη διαλεκτική της επιθυμίας εξήντα χρόνια πριν από τον Φρόυντ αλλά είναι αλήθεια.

Ο Πόε ισχυρίζεται πως η παραίσθηση, το λάθος ή η πλάνη είναι ό, τι εμείς νομίζουμε πραγματικότητα. Καθένας μας έχει μια άποψη βέβαια. Το ίδιο συμβαίνει και με τους τρεις ήρωες του Χρυσού Σκαραβαίου.  Ο γρίφος βρίσκεται σ’ αυτό το σημείο, στην διαφορά ανάμεσα στην πραγματικότητα του αναγνώστη και στην πραγματικότητα του κειμένου, το οποίο σημειωτέον ισχυρίζεται μια παραίσθηση για πραγματικότητα και μια πραγματικότητα για παραίσθηση.