Κλασσική Βιβλιοθήκη: [Οθέλλο] Σαίξπηρ

επιμέλεια και σχολιασμός - απόδοση στα ελληνικά Μαρία Ροδοπούλου

Ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ ήταν Άγγλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Τα έργα που έχουν σωθεί ανέρχονται στα 38 θεατρικά, 154 σονέτα, και πολλά ποιήματα. Γεννήθηκε το  1564 και απεβίωσε το 1616. Για την ιδιωτική ζωή του λίγα πράγματα είναι γνωστά. Πολλοί ιστορικοί συμφωνούν πως ο ηθοποιός, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Ουίλλιαμ Σαίξπηρ αποτελεί πράγματι ένα και μοναδικό πρόσωπο, όπως πιστοποιούν σημαντικά ιστορικά ευρήματα. Ο Σαίξπηρ επηρέασε πολλούς σύγχρονους ποιητές και συγγραφείς όπως ο Γ.Φώκνερ και ο Κ.Ντίκενς. Ο καπετάνιος Άχαμπ στο έργο «Μόμπυ Ντικ», Χ.Μελβιν, είναι κλασσικός τραγικός ήρωας, εμπνευσμένος από τον «Βασιλιά Λήρ». Τα πρώτα καταγεγραμμένα έργα του Σαίξπηρ είναι ο "Ριχάρδος Γ'" και τα τρία μέρη του "Ερρίκου ΣΤ'", τα οποία γράφτηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1590, σε μία εποχή που το ιστορικό δράμα ήταν της μόδας. Ωστόσο τα έργα του Σαίξπηρ είναι δύσκολο να χρονολογηθούν και οι μελέτες των κειμένων του δείχνουν ότι ο "Τίτος Ανδρόνικος", η "Κωμωδία των Παρεξηγήσεων", το "Ημέρωμα της Στρίγγλας" και οι "Δύο Άρχοντες από τη Βερόνα" ανήκουν επίσης στην πρώτη περίοδο του Σαίξπηρ. Οι πρώτες ιστορίες του, οι οποίες αντλήθηκαν από τα "Χρονικά της Αγγλίας, Σκωτίας και Ιρλανδίας" του Ραφαήλ Χόλινσεντ, δραματοποιούν τα καταστροφικά αποτελέσματα της αδύναμης ή διεφθαρμένης εξουσίας και έχουν ερμηνευθεί ως δικαιολόγηση της προέλευσης του

Οίκου των Τυδώρ.

Ο «Οθέλλος» γράφτηκε περίπου το 1603 και θεωρείται μαζί με άλλα έργα της ίδιας εποχής του Σαίξπηρ ως τραγωδία.  Είναι από τις τραγωδίες που φαίνονται ξεκάθαρα οι επιρροές του αρχαίου ελληνικού δράματος.

Υπόθεση

Ο μαύρος Οθέλλος είναι αξιωματικός του στρατού της Βενετίας ο οποίος παντρεύεται κρυφά, χωρίς την συναίνεση του πατέρα της, την όμορφη Δυσδαιμόνα. Όταν ο Ιάγος, υπαξιωματικός του Οθέλλου, βλέπει ότι ο Οθέλλο προάγει κάποιον άλλον στρατιώτη, τον Κάσιο, αντί γι’ αυτόν, αποφασίζει να εκδικηθεί τον Οθέλλο. Ο Ιάγος χρησιμοποιεί τον Ροδρίγο, έναν νέο βαθιά ερωτευμένο, χωρίς ανταπόκριση, με την Δυσδαιμόνα. Ο πατέρας της Δυσδαιμόνας, Βραβάντιος, προσπαθεί να τους χωρίσει χωρίς αποτέλεσμα. Ο Οθέλλο στέλνεται στην Κύπρο να πολεμήσει τους Τούρκους και μαζί του παίρνει την Δυσδαιμόνα. Τον ακολουθούν ο Κάσιος και ο Ιάγος μαζί με την γυναίκα του Αιμιλία η οποία υπηρετεί την Δυσδαιμόνα. Ο Ιάγος πείθει την γυναίκα του να του δώσει ένα μαντήλι της Δυσδαιμόνα που της είχε χαρίσει ο Οθέλλο. Στην συνέχεια ο Ιάγος δηλητηριάζει την σχέση του Οθέλλου με την γυναίκα του κατηγορώντας την Δυσδαιμόνα ότι είχε παράνομη σχέση με τον Κάσιο και ως αποδεικτικό στοιχείο του δείχνει το μαντήλι λέγοντας του ότι  βρήκε το μαντήλι στην κατοχή του Κάσιου. Ο Οθέλλο τυφλωμένος από την ζήλεια πνίγει την Δυσδαιμόνα ενώ η Αιμιλία λίγο πριν την δολοφονήσει ο Ιάγος αποκαλύπτει την αλήθεια στον Οθέλλο. Ο Ιάγος συλλαμβάνεται αλλά ο Οθέλλο αυτοκτονεί βυθισμένος στις τύψεις.

Σχολιασμός :
Η τραγωδία «Οθέλλο» έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τους αρχαίους Έλληνες τραγωδούς. Συνδυάζει το ηρωικό του Αισχύλου με την υπερυψωμένη ανθρώπινη ηθική και ήθος που βλέπουμε στα έργα του Σοφοκλή αλλά κυρίως με την ρεαλιστική, σκληρή και απάνθρωπη πολλές φορές πλευρά των πρωταγωνιστών στα έργα του Ευριπίδη. Οι ήρωες στα έργα του Ευριπίδη όπως και στην συγκεκριμένη τραγωδία πέφτουν στα πάθη, στα λάθη και στις αμαρτίες των κοινών θνητών.  Ο φόνος είναι το έσχατο κακό. Αν, όμως, κάποιος μου ζητούσε να παρομοιάσω τον "Οθέλλο" με μια αρχαία ελληνική τραγωδία αυτή θα ήταν η "Τραχίνιαι" του Σοφοκλή. Το φονικό πάθος των ηρώων από την μία του Οθέλλου και από την άλλη της Διηάνειρα οδηγούν στον αφανισμό των ανθρώπων που αγαπούσαν πιο πολύ στον κόσμο.

"Να πείτε για τον άνθρωπο που αγάπησε όχι συνετά αλλά με πάθος" Οθέλλος. Ένα ακόμα παράδοξο στην συγκεκριμένη τραγωδία είναι ο χαρακτήρας της Δυσδαιμόνα ο οποίος επιδεικνύει αντικρουόμενες πλευρές του χαρακτήρα της. Ο ένας και ο πιο φανερός είναι ο υποτακτικός τρόπος απέναντι στον Οθέλλο και ο άλλος αυτός με τον οποίο ανακηρύσσει την ελευθερία της απόφασης της στον πατέρα της σχετικά με τον γάμο της.


Πράξη Πρώτη Σκηνή 3η μπροστά στο συμβούλιο

 Δυσδαιμόνα

Ευγενικέ πατέρα μου
Ένα κομματιασμένο στα δύο καθήκον έχω
Σε σένα οφείλω την ζωή και την μόρφωση
Η ζωή μου και η μόρφωση μου με διδάσκουν
πως να σέβομαι εσένα. Είσαι ο κύριος του καθήκοντός μου
και ως προς αυτά είμαι κόρη σου.Αλλά αυτός είναι ο σύζυγός μου
και όσο καθήκον έδειξε η μητέρα μου επιλέγοντας εσένα
αντί του πατέρα της, τόσο ας μου επιτραπεί να δείξω και εγώ
στον κύριο μου τον Μαύρο.

My noble Father,
I do perceive here a divided duty:
To you I am bound for life and education;
My life and education both do learn me
How to respect you; you are the lord of duty;
I am hitherto your daughter; but here is my husband,
And so much duty, as my mother, showed to you,
Preferring you before to her father,
So much I challenge that I may profess
Due to the Moor my Lord

Πράξη 2, σκηνή 1η, στο λιμάνι της Κύπρου

Οθέλλο

Με καταπλήσσει ακόμα όσο και με ευχαριστεί
που σε θωρώ εδώ μπροστά μου, χαρά της ψυχής μου
Εάν μετά από οποιαδήποτε καταιγίδα
έρχεται τέτοια γαλήνη
Ας φυσάνε οι άνεμοι μέχρι τον θάνατο να ξυπνήσουν
και το φορτηγό πλοίο ας ανεβαίνει βουνά από θάλασσες,
ίδιες με το ύψος του Ολύμπου
και ας κατεβαίνει ξανά στην κόλαση από τον παράδεισο
Εάν τώρα πέθαινα θα ήμουν ευτυχισμένος
Τόσο πλημμυρισμένος από ευτυχία είμαι που φοβάμαι ότι δεν θα με ευλογήσει με άλλη η άγνωστη μοίρα μου

Othello

It gives me wonder great as my content
to see you before me oh my soul’s joy
If after every tempest come such calms,
May the winds blow till they have wakened death
And let the labouring bark climb hills of seas
Olympus – high and duck again as low
As hell’s from heaven . If it were now to die,
it would now be most happy; for I fear,
my soul hath content so absolute that not another comfort like this
succeeds in unknown fate

Ακολουθούν αποσπάσματα από την 5η πράξη

5^η Πράξη : Κρεβατοκάμαρα του κάστρου : Η Δυσδαιμόνα κοιμάται
Ένα κερί είναι αναμμένο. Μπαίνει ο Οθέλλο.

Οθέλλο

Αυτός είναι ο λόγος, αυτός είναι, ψυχή μου, ο λόγος
Και δεν θα τον ονομάσω, ενάρετο αστέρι μου!
Είναι ο λόγος αλλά όχι
ακόμη το αίμα της δεν θα χύσω
Ούτε θα σημαδεύσω την επιδερμίδα της
που πιο λευκή και από το χιόνι είναι
και τόσο λεία όσο το πανάκριβο αλάβαστρο
Κι όμως πρέπει να πεθάνει
αλλιώς κι άλλους άντρες θα προδώσει
Σβήσε το φως και μετά σβήσε το φως
Εάν σε σβήσω, φλογερή ιέρεια,
εάν μετανοήσω
θα μπορέσω το παλιό σου φως
να αποκαταστήσω
αλλά μόλις το φως σου σβήσω,
αυτό το πανούργο  υπόδειγμα μιας υπερτερούσης φύσης,
δεν γνωρίζω που του Προμηθέα η φωτιά είναι,
το Φως σου πάλι να ζωντανέψω
Όταν θα έχω μαδήσει το ρόδο
δεν μπορώ πάλι να το κάνω να ανθίσει
Πρέπει να μαραζώσει
Και εγώ μόνο στο δέντρο θα το μυρίζω

 την φιλάει

αχ γλυκιά ανάσα που σχεδόν πείθεις
την δικαιοσύνη την υπόσχεση να μην κρατήσει
άλλη μια φορά, άλλη μια φορά
Να είναι έτσι όταν νεκρή θα είσαι,
εγώ θα σε σκοτώσω
και μετά θα σε αγαπώ
άλλη μια φορά και αυτή είναι η τελευταία
Τόσο γλυκιά που μοιάζει δεν θα έπρεπε
θανατηφόρα να είναι
Θέλω να κλάψω
αλλά είναι σκληρά αυτά τα δάκρυα
Αυτή η θλίψη είναι ουράνια

Ρίχνει κεραυνούς όπου υπάρχει αγάπη

Act 5. SCENE II.
bedchamber in the castle: DESDEMONA in bed asleep;
a light burning.

Enter OTHELLO


OTHELLO
It is the cause, it is the cause, my soul,--
Let me not name it to you, you chaste stars!--
It is the cause. Yet I'll not shed her blood;
Nor scar that whiter skin of hers than snow,
And smooth as monumental alabaster.
Yet she must die, else she'll betray more men.
Put out the light, and then put out the light:
If I quench thee, thou flaming minister,
I can again thy former light restore,
Should I repent me: but once put out thy light,
Thou cunning’s pattern of excelling nature,
I know not where is that Promethean heat
That can thy light resume. When I have plucked the rose,
I cannot give it vital growth again.
It must needs wither: I'll smell it on the tree.
Kissing her
Ah balmy breath, that dost almost persuade
Justice to break her sword! One more, one more.
Be thus when thou art dead, and I will kill thee,
And love thee after. One more, and this the last:
So sweet was ne'er so fatal. I must weep,
But they are cruel tears: this sorrow's heavenly;
It strikes where it doth love


Μετά την δολοφονία της Δυσδαιμόνα από τον Οθέλλο απευθυνόμενος στον Δόγη της Βενετίας, Γρατιάνο.


Κοίταξε, όπλο κρατώ
Ποτέ στρατιώτης καλύτερο δεν είχε
Υπήρξαν μέρες που με αυτό το χέρι και με αυτό το άριστο ξίφος νίκησα πολύ μεγαλύτερους εχθρούς από τους δικούς σου.
Αλλά, τι μάταιη καυχησιά! Ποιος μπορεί την μοίρα του να ελέγξει; Kαι τώρα τίποτα δεν υπάρχει.
Μην φοβάσαι κι ας είμαι οπλισμένος. Εδώ τελειώνει το ταξίδι μου, εδώ είναι το τέλος μου και ετούτο δα είναι ο έσχατος απόπλους. Κάνεις πίσω φοβισμένος; Άδικος φόβος. Ο Οθέλλο υποχωρεί και με ένα ελαφρύ σκούντημα στο στήθος. Που θα μπορούσε ο Οθέλλο να πάει;

Στρέφεται προς το κρεβάτι που είναι η νεκρή Δυσδαιμόνα

Κοίταξε τώρα την όψη σου. Δύσμοιρο πλάσμα.
Χλωμή σαν την εσθήτα σου. Όταν στους ουρανούς συναντηθούμε, αυτή η όψη σου είναι που θα γκρεμίσει την ψυχή μου και οι διάβολοι θα την αρπάξουν. Παγωμένη, πόσο παγωμένη είσαι κορίτσι μου. Κρύα σαν την αγνότητά σου. Καταραμένε σκλάβε. Με τα μαστίγια σας, δαίμονες, κρατήστε μακριά από εμένα αυτήν την απόκοσμη όψη της.
Να με ρίξετε στους ανέμους, την σάρκα μου με θείο να κάψετε και βυθίστε με στους ωκεανούς της υγρής φωτιάς.
Ω Δυσδαιμόνα μου … Ω νεκρή μου Δυσδαιμόνα…

OTHELLO

Behold, I have a weapon;
A better never did itself sustain
Upon a soldier's thigh: I have seen the day,
That, with this little arm and this good sword,
I have made my way through more impediments
Than twenty times your stop: but, O vain boast!
Who can control his fate? 'tis not so now.
Be not afraid, though you do see me weaponed;
Here is my journey's end, here is my butt,
And very sea-mark of my utmost sail.
Do you go back dismayed? 'tis a lost fear;
Man but a rush against Othello's breast,
And he retires. Where should Othello go?
Now, how dost thou look now? O ill-starred wench!
Pale as thy smock! when we shall meet at compt,
This look of thine will hurl my soul from heaven,
And fiends will snatch at it. Cold, cold, my girl!
Even like thy chastity. O cursed slave!
Whip me, ye devils,
From the possession of this heavenly sight!
Blow me about in winds! roast me in sulphur!
Wash me in steep-down gulfs of liquid fire!
O Desdemona! Desdemona! dead!
Oh! Oh! Oh!

Ο Οθέλλο μιλάει στους παρευρισκόμενους μετά την σύλληψη του Ιάγου και πριν την αυτοκτονία του

Οθέλλο

Μην βιάζεστε. Δυο λόγια να πω πριν φύγετε.
Υπηρέτησα την χώρα μου και αυτό το ξέρουν.
Τίποτα παραπάνω. Γι αυτό παρακαλώ σας, στα γράμματά σας όταν εξιστορήσετε την ιστορία μου να πείτε ακριβώς ποιος ήμουν. Μην πείτε λιγότερα αλλά να μην υπερβάλλετε κιόλας.
Να πείτε ότι γνωρίσατε έναν άνδρα που αγάπησε όχι συνετά αλλά με πάθος. Κάποιον που εύκολα δεν ζήλευε αλλά έφθασε στην τρέλα. Όπως ο Ινδός που πέταξε το πιο πολύτιμο μαργαριτάρι του κόσμου, όπως εκείνου που γονάτισαν τα μάτια του, χωρίς να έχουν συνηθίσει στα δάκρυα, στους λυγμούς σαν το βάλσαμο που χύνουν τα δέντρα της Αραβίας στις πληγές.
Να τα εξιστορήσετε όλα αυτά και να πείτε επίσης πως στο Χαλέπιο κάποτε όταν Τούρκος στρατιώτης χτύπησε στρατιώτη Βενετσιάνο  και έβρισε το κράτος, εγώ από τον λαιμό τον έπιασα τον ευνουχισμένο σκύλο και τον φόνευσα όπως του άξιζε.

OTHELLO
Soft you; a word or two before you go.
I have done the state some service, and they know't.
No more of that. I pray you, in your letters,
When you shall these unlucky deeds relate,
Speak of me as I am; nothing extenuate,
Nor set down aught in malice: then must you speak
Of one that loved not wisely but too well;
Of one not easily jealous, but being wrought
Perplex'd in the extreme; of one whose hand,
Like the base Indian, threw a pearl away
Richer than all his tribe; of one whose subdued eyes,
Albeit unused to the melting mood,
Drop tears as fast as the Arabian trees
Their medicinal gum. Set you down this;
And say besides, that in Aleppo once,
Where a malignant and a turban'd Turk
Beat a Venetian and traduced the state,
I took by the throat the circumcised dog,
And smote him, thus.